„Śpiochy” w oku – o czym świadczy ich obecność i kiedy powinny budzić niepokój?

Autor: Patryk Cierpiał

Poranek, w którym po przebudzeniu w kącikach oczu pojawiają się grudki zaschniętej wydzieliny, jest znany niemal każdemu. Potocznie określane jako „śpiochy w oku”, choć zazwyczaj są całkowicie nieszkodliwe i zupełnie normalne, czasami ich obecność może być sygnałem głębszych problemów zdrowotnych. W poniższym artykule wyjaśniamy, czym są śpiochy w oku, dlaczego powstają i z czego się składają oraz kiedy ich obecność powinna stanowić powód do niepokoju. 

Czym są śpiochy w oczach i dlaczego powstają?

 Śpiochy w oczach to zaschnięta wydzielina, która gromadzi się w kącikach oczu podczas snu. Powstaje na skutek naturalnych procesów oczyszczania powierzchni oka, które w nocy są ograniczone. W ciągu dnia łzy są regularnie rozprowadzane podczas mrugania, co umożliwia im usuwanie zanieczyszczeń oraz dbałość o nawilżenie rogówki i spojówki. Kiedy powieki pozostają zamknięte, proces ten jest spowolniony, a wydzielina łzowa wraz z innymi substancjami przemieszcza się w kierunku kącików oczu, gdzie gromadzi się i częściowo wysycha. W efekcie rano można zauważyć małe zaschnięte grudki w formie śpiochów, których wygląd i spoistość zależą od składu wydzieliny oraz stopnia jej wysuszenia. 

Z czego składa się wydzielina, która gromadzi się w kącikach oczu?

Wydzielina oczna to mieszanina kilku komponentów naturalnie obecnych na powierzchni oka.  

Ważnym jej składnikiem są martwe komórki naskórka, które ulegają fizjologicznemu złuszczaniu. W ciągu dnia są one usuwane przez film łzowy, natomiast w nocy ich eliminacja jest mniej efektywna, co sprzyja ich gromadzeniu się w kącikach oczu. 

Kolejnym elementem są lipidy, czyli tłuszcze wytwarzane przez gruczoły Meiboma. Tworzą one na powierzchni filmu łzowego ochronną warstwę, która zapobiega nadmiernemu odparowywaniu wody składającej się na film łzowy. Nadmiar lipidów, przy jednoczesnym ograniczeniu mrugania w nocy, gromadzi się w kącikach oczu w zwiększonej ilości. 

Nie bez znaczenia są również mucyny – białka produkowane przez komórki spojówki odpowiedzialne za utrzymanie odpowiedniego nawilżenia. Choć zazwyczaj przylegają do powierzchni oka, z czasem złuszczają się i trafiają do wydzieliny ocznej. 

W wydzielinie mogą znajdować się także zanieczyszczenia środowiskowe, takie jak kurz, pyłki roślin, czy drobne cząstki pochodzące z otoczenia, które w ciągu dnia osadzają się na powierzchni oka, a nocą – gdy mechanizmy oczyszczające działają wolniej – pozostają w filmie łzowym i gromadzą się w kącikach oczu. 

Wygląd porannej wydzieliny może dostarczyć cennych informacji o stanie zdrowia oczu: 

• Wydzielina ropna – gęsta, o żółtym lub zielonkawym zabarwieniu, często wskazuje na infekcję bakteryjną. Zazwyczaj jest obfita i może sklejać rzęsy.
• Wydzielina śluzowo-ropna o białawym lub żółtawym zabarwieniu bywa związana z łagodnymi zakażeniami bakteryjnymi.
• Wydzielina śluzowa – przejrzysta lub lekko biała, może wskazywać na alergię lub zespół suchego oka.
• Wydzielina wodnista – przejrzysta, pojawia się naturalnie przy płaczu lub podrażnieniu oka. 

Kiedy śpiochy w oku powinny wzbudzić niepokój?

Choć śpiochy w oczach są zwykle zjawiskiem naturalnym i w większości przypadków nieszkodliwym – istnieją sytuacje, w których ich obecność i wygląd może wskazywać na stan chorobowy, wymagający konsultacji ze specjalistą.  

Niepokój powinny wzbudzić przede wszystkim towarzyszące im objawy, do których zalicza się m.in. ból oka – zwłaszcza intensywny, ostry lub utrzymujący się przez dłuższy czas, a także zaczerwienienie spojówek, od różowego do czerwonego podbarwienia. 

Równie istotnym sygnałem alarmowym jest sytuacja, gdy ilość wydzieliny jest większa niż zwykle i towarzyszy innym objawom, oraz gdy pojawia się zamazane widzenie – występujące nagle lub objawiające się stopniowym pogorszeniem ostrości widzenia. Niejednokrotnie na rozwijające się choroby oczu może wskazywać również światłowstręt, czyli wyraźnie zwiększona wrażliwość na światło. 

Wystąpienie wspomnianych objawów w połączeniu z obecnością nietypowych śpiochów jest wyraźnym wskazaniem do wizyty u lekarza okulisty, który stwierdzi, jaka jest przyczyna pojawienia się wydzieliny i czy potrzebne jest wdrożenie leczenia. 

O jakich chorobach może świadczyć nieprawidłowa wydzielina z oka?

Nieprawidłowa wydzielina może sugerować rozwój różnych chorób, których przebieg bywa odmienny, ale wszystkie wymagają odpowiedniej diagnostyki. Zalicza się do nich: 

• Zapalenie spojówek – najczęstsza przyczyna pojawienia się nieprawidłowej wydzieliny z oczu. Może mieć podłoże bakteryjne, wirusowe lub alergiczne. W postaci bakteryjnej wydzielina jest zwykle gęsta, żółta lub zielonkawa i prowadzi do sklejania rzęs, szczególnie rano. Wirusowe zapalenie spojówek częściej powoduje łzawienie, zaczerwienienie i uczucie piasku pod powiekami, natomiast w alergicznym – dominują świąd, obrzęk i przejrzysta wodnista wydzielina. Każda z tych postaci wymaga innej formy leczenia, dlatego w przypadku nasilonych objawów wskazana jest konsultacja okulistyczna.
• Infekcje oczu – takie jak bakteryjne czy wirusowe zapalenie rogówki, przebiegają znacznie ciężej niż zapalenia spojówek i wymagają szybkiego wdrożenia leczenia. Infekcje te objawiają się bólem, światłowstrętem, łzawieniem, pogorszeniem ostrości widzenia oraz obecnością ropnej lub śluzowej wydzieliny. To stany wymagające pilnej diagnostyki, ponieważ nieleczone mogą prowadzić do blizn rogówki i trwałego pogorszenia ostrości widzenia.
• Zapalenie brzegów powiek (blepharitis) – przewlekły stan zapalny struktur odpowiedzialnych za wytwarzanie lipidów filmu łzowego, prowadzący do powstawania łusek u nasady rzęs oraz gromadzenia się gęstej, lepkiej wydzieliny. Często związany jest z infekcją pasożytniczą lub bakteryjną.
• Zapalenie woreczka łzowego (dacryocystitis) – to infekcja spowodowana zablokowaniem układu odpowiedzialnego za odprowadzanie łez, zazwyczaj na drodze do jamy nosowej. Jest to choroba rzadka u osób dorosłych – znacznie częściej występuje u małych dzieci. Praktycznie zawsze wiąże się z niedrożnością, a zatem z zablokowaniem odpływu wydzieliny, która może ulec nadkażeniu, prowadząc do bólu, obrzęku i zaczerwienienia przyśrodkowej części powieki dolnej. Charakterystyczne jest również pojawienie się ropnej wydzieliny, która może wypływać po ucisku w okolicy woreczka łzowego.
• Suche oczy – nadmierne odparowywanie filmu łzowego, niewystarczająca produkcja łez, czy mieszanka innych czynników prowadząca do nadmiernego wysychania powierzchni oka. Może objawiać się produkcją gęstszej, nitkowatej wydzieliny, która może sprawiać wrażenie lepkiej i utrudniać widzenie.
• Jęczmień – ropne zapalenie gruczołu łojowego powieki, objawiające się bolesnym guzkiem, który może wypełnić się ropą. Chorobie mogą towarzyszyć śpiochy o żółtej, gęstej konsystencji, pojawiające się w wyniku ropienia.
• Uraz oka – zarówno mechaniczne, jak i chemiczne, mogą prowadzić do podrażnienia powierzchni gałki ocznej i zwiększonej produkcji łez lub śluzu.
• Owrzodzenie rogówki – jeden z najpoważniejszych stanów okulistycznych, któremu bardzo często towarzyszy obecność ropnej wydzieliny. Owrzodzenie rozwija się zwykle w następstwie infekcji bakteryjnej, wirusowej lub po urazie rogówki. Objawia się silnym bólem, światłowstrętem, łzawieniem i wyraźnym pogorszeniem ostrości widzenia. Nieleczone może prowadzić do trwałych blizn lub perforacji rogówki, dlatego wymaga natychmiastowej interwencji specjalistycznej. 

Jak prawidłowo usuwać śpiochy z oczu?

Prawidłowe usuwanie śpiochów z oczu wymaga delikatności i zachowania podstawowych zasad higieny oraz odgrywa kluczową rolę w profilaktyce stanów zapalnych. 

• Częste mycie rąk – regularne i dokładne mycie rąk przed dotykaniem okolic oczu jest najważniejszą zasadą, ponieważ pozwala znacząco ograniczyć ryzyko przenoszenia drobnoustrojów na powieki i powierzchnię oka. Dzięki temu można uniknąć infekcji, które łatwo rozwijają się w warunkach niewystarczającej higieny.
• Delikatne wycieranie – śpiochy należy usuwać miękkim, wilgotnym wacikiem lub jałowym gazikiem, delikatnie przesuwając go w kierunku wewnętrznego kącika oka. Nawilżenie materiału ułatwia rozpuszczenie zaschniętej wydzieliny, dzięki czemu jej usuwanie jest łagodne i bezpieczne. Na rynku są dostępne również specjalistyczne chusteczki do higieny brzegów powiek, najlepiej nadające się do tego zadania.
• Unikanie pocierania oczu – tarcie może prowadzić do podrażnienia lub uszkodzenia delikatnego nabłonka oraz zaostrzenia objawów. Dodatkowo zwiększa ryzyko wprowadzenia do oka bakterii lub wirusów, co może skutkować rozwojem stanu zapalnego lub infekcji.
• Świadome i bezpieczne użytkowanie soczewek kontaktowych – soczewki kontaktowe mogą zwiększać ryzyko infekcji, zwłaszcza jeśli są noszone zbyt długo lub pielęgnowane nieprawidłowo. W czasie infekcji lub podrażnienia oka ich stosowanie jest bezwzględnie przeciwwskazane. Po ustąpieniu objawów soczewki należy zdezynfekować lub wymienić na nowe.
• Używanie oddzielnych ręczników i przyborów do makijażu – nie należy dzielić się ręcznikami, kosmetykami ani akcesoriami do makijażu z innymi osobami, ponieważ mogą one być źródłem drobnoustrojów i sprzyjać rozprzestrzenianiu się infekcji.
• Wyrzucenie zanieczyszczonych kosmetyków – w przypadku infekcji konieczna może być wymiana kosmetyków na nowe ze względu na ryzyko zanieczyszczenia ich drobnoustrojami. Zazwyczaj są to tusze do rzęs lub inne kosmetyki czy przybory mające kontakt z okolicą oczu. 

Śpiochy w oku są zjawiskiem powszechnym i najczęściej stanowią naturalny efekt fizjologicznych procesów zachodzących w trakcie snu. To ich nadmierna ilość, nietypowy wygląd oraz obecność dodatkowych objawów mogą wskazywać na problemy zdrowotne. Uważna obserwacja oraz przestrzeganie zasad higieny są kluczowe dla utrzymania prawidłowego zdrowia oczu, a także pozwalają ograniczyć ryzyko infekcji i stanów zapalnych. Gdy wydzielina staje się ropna, obfita lub towarzyszą jej ból, zaczerwienienie czy pogorszenie widzenia, wskazana jest konsultacja okulistyczna w celu ustalenia przyczyny i wdrożenia odpowiedniego leczenia.