Zaćma – przyczyny, objawy i dostępne metody leczenia

Autor: Patryk Cierpiał

Zaćma to schorzenie postępujące, które powoli pogarsza wzrok, mogąc doprowadzić nawet do ślepoty. Zmiany, które powoduje, nie są często zauważalne, a proces choroby może trwać wiele lat. W związku z tym, pacjenci niekiedy nie dostrzegają, jak bardzo ich wzrok się pogorszył, a dopiero skuteczne leczenie uświadamia im, jak wyraźnie mogą widzieć. 

Czym jest zaćma i jakie są przyczyny jej występowania

Zaćma, zwana także kataraktą, jest chorobą postępującą i zwykle związaną z procesami inwolucyjnymi. Dotyka soczewki oka, prowadząc do jej zmętnienia i utraty najważniejszej cechy – przejrzystości. W oku soczewka odpowiedzialna jest za akomodację, pozwalającą nam na ostre widzenie z bliska i daleka. Mechanizm powstania zaćmy nie jest do końca poznany, ale wiemy, że to przede wszystkim zmiany degeneracyjne i metaboliczne pojawiające się z wiekiem prowadzą do rozwinięcia się choroby. Inne czynniki, takie jak cukrzyca, krótkowzroczność czy terapia steroidami mogą przyspieszyć pojawienie się zmętnień.  

Ten artykuł skupia się na zaćmie degeneracyjnej (tzw. starczej), natomiast zaćma spowodowana urazem, stosowanymi lekami czy mutacjami, może wystąpić w każdym wieku. 

Jakie są objawy zaćmy

Głównym objawem zaćmy jest obniżenie ostrości wzroku, której nie możemy poprawić korekcją. W zależności od położenia zmętnienia wyróżniamy kilka rodzajów zaćmy, różniących się objawami: 

Zaćma jądrowa – centralne zmętnienie upośledza głównie widzenie do dali. Sprawia również, że pacjenci źle widzą w jasnym oświetleniu. Czasami za to występuje poprawa widzenia z bliska, w związku z wystąpieniem krótkowzroczności soczewkowej. Jest ona jednak przejściowa i nie powinna zniechęcać od poszukiwania pomocy lekarza. 

Zaćma podtorebkowa tylna – zmętnienie zlokalizowane jest w tylnym biegunie soczewki. Tak jak w zaćmie jądrowej, występuje pogorszenie wzroku w warunkach jasnego oświetlenia. Ostrość wzroku jest jednak lepsza do dali, nie do bliży. Występuje ona częściej u młodszych osób i może przebiegać z jednoocznym dwojeniem obrazu. 

Zaćma korowa – zmętnienie występuje na obwodzie soczewki i w różny sposób może wpływać na widzenie, czasami nie dając żadnych objawów. Jeśli jednak zmętnienia znajdują się w osi widzenia, występuje pogorszenie wzroku, szczególnie w warunkach słabego oświetlenia. 

We wszystkich rodzajach pojawia się również zmniejszone nasycenie barw i obniżenie kontrastu, a świat wygląda „jak za brudną szybą”. 

Dostępne metody leczenia zaćmy

Jedyną skuteczną metodą leczenia jest chirurgiczne usunięcie zmętniałej soczewki i wszczepienie w jej miejsce sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej. Przed przystąpieniem do takiego zabiegu pacjent musi przejść kwalifikację przeprowadzoną przez lekarza okulistę. Podczas wizyty kwalifikacyjnej sprawdzany jest między innymi stan śródbłonka rogówki, obraz dna oka  oraz wykonywane jest USG gałki ocznej. Tak wnikliwe badanie ma na celu wykluczenie przeciwwskazań do zabiegu, takich jak przebyte urazy, czy pogorszenie wzroku związane z przyczyną inną niż zaćma. 

Podczas wizyty obliczana jest również moc soczewki wewnątrzgałkowej, która oprócz zapewnienia przejrzystego obrazu może także skorygować dotychczasową wadę wzroku. W przypadku operacji finansowanych z Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ), wszczepiane są soczewki jednoogniskowe, umożliwiające ostre widzenie na jedną odległość. Wiąże się to z potrzebą doboru okularów korekcyjnych po zabiegu. W przypadku operacji finansowanych przez innych źródła bądź prywatnie, możliwe jest wszczepienie soczewki wieloogniskowej, mogącej korygować widzenie na wszystkie odległości, eliminując tym samym potrzebę noszenia okularów. Dostępne są także soczewki toryczne, korygujące astygmatyzm.  

Perspektywa operacji może budzić niepokój wśród pacjentów i skłania do poszukiwania innej, mniej inwazyjnej metody leczenia. W intrenecie można znaleźć wiele informacji na temat kropli na zaćmę, należy jednak zaznaczyć, że skuteczność takich leków nie została wykazana w żadnych badaniach i na chwilę obecną jedyną skuteczną metodą leczenia zaćmy jest operacja. 

Na czym polega operacja zaćmy i jakie daje efekty

Nowoczesne leczenie operacyjne zaćmy jest szybkie, skuteczne i bezpieczne. W Centrum Okulistycznym Świat Oka, pacjent w dniu zabiegu spędza w klinice około półtorej godziny i już tego samego dnia wraca do domu. 

Podczas przygotowania do zabiegu podane zostają odpowiednie leki, między innymi krople znieczulające. Następnie pacjent przechodzi na salę operacyjną, gdzie anestezjolog przejmuje nad nim opiekę, a lekarz operujący przeprowadza zabieg. Techniką z wyboru jest fakoemulsyfikacja. Polega ona na rozbiciu zmętniałej soczewki przy pomocy ultradźwiękowej końcówki, a następnie usunięciu mas soczewkowych i wszczepieniu soczewki wewnątrzgałkowej. Ten sposób przeprowadzenia operacji jest bardzo bezpieczny i cechuje się dobrymi wynikami oraz niskim ryzykiem powikłań. Sam zabieg trwa zaledwie 30 minut i jest wysoce bezpieczną, nowoczesną procedurą.  

Jak widzi pacjent po zabiegu zaćmy

Czas do poprawy widzenia różni się u każdego pacjenta. Poprawa może być widoczna nawet tuż po zabiegu, ale zwykle trzeba poczekać na nią kilka dni, szczególnie jeśli zaćma była mocno zaawansowana. Po takim czasie pacjent powinien już dobrze widzieć i być w stanie wrócić do codziennego funkcjonowania. Z czynnościami bardziej wymagającymi, zaleca się jednak poczekać dłużej i najlepiej skonsultować taką decyzję z lekarzem. 

Pacjenci z zaćmą w większości przypadków mają już rozwijającą się prezbiopię (tzw. starczowzroczność), czyli pojawiające się wraz ze starzeniem organizmu, naturalne ograniczenie akomodacji soczewki, które powoduje niewyraźne widzenie z bliska. W zależności od wyboru soczewki, efekt ten będzie nasilony lub zniesiony. Przy wyborze soczewki wieloogniskowej powróci ostrość widzenia na każdą odległość. W przypadku soczewki jednoogniskowej pozostanie jedynie widzenie na jedną odległość i konieczny będzie dobór okularów korekcyjnych.  

Ostateczna poprawa wzroku zajmuje tyle czasu, ile trwa okres pełnego gojenia, czyli około 4-6 tygodni. Kluczowe jest, by w tym czasie pacjent stosował się do zaleceń lekarskich, by osiągnąć jak najlepsze wyniki. 

Czego nie wolno robić po zabiegu zaćmy

By uniknąć powikłań pooperacyjnych pacjent, powinien w okresie do  4-6 tygodni po zabiegu stosować krople zgodnie z zaleceniami lekarza. Należy również unikać wysiłku fizycznego. Kilka dni po zabiegu ograniczyć schylanie głowy, np. przy wiązaniu butów, a przez nawet 2-3 miesiące unikać gwałtownych ruchów głową. 

Operacja zaćmy jest jedną z najczęściej wykonywanych procedur chirurgicznych w Polsce i na świecie, a setki tysięcy dotychczas przeprowadzonych zabiegów pozwoliły lekarzom na osiągnięcie ogromnego rozwoju w tej dziedzinie. To, razem z gwałtownym rozwojem technologii sprawiło, że leczenie zaćmy jeszcze nigdy nie było tak skuteczne, bezpieczne, a wyniki operacji tak dobre. Nie należy zatem czekać i pod czujnym okiem specjalistów dać sobie szansę na odzyskanie swojego utraconego wzroku. 

Bibliografia: 

1. Kelkar, A. et al. (2018) ‘Cataract surgery in diabetes mellitus: A systematic review’, Indian Journal of Ophthalmology, 66(10), p. 1401. doi:10.4103/ijo.ijo_1158_17.  
2. Li, S. and Jie, Y. (2019) ‘Cataract surgery and Lens implantation’, Current Opinion in Ophthalmology, 30(1), pp. 39–43. doi:10.1097/icu.0000000000000547.  
3. Zaćma (no date) Okulistyka. Available at: https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/chorobysoczewki/73341,zacma (Accessed: 25 October 2023).