Zaburzenia widzenia u dziecka – kiedy udać się po pierwsze okulary?

Autor: Marta Soczek

Wzrok dziecka rozwija się niezwykle dynamicznie już od pierwszych dni życia. To właśnie w tym okresie kształtują się podstawowe funkcje widzenia, które mają fundamentalne znaczenie dla dalszego rozwoju poznawczego i społecznego. Wzrok to najważniejszy zmysł – umożliwia dziecku poznawanie świata, naukę, nawiązywanie i budowanie relacji oraz rozwijanie zdolności motorycznych. Niestety, wiele problemów ze wzrokiem ujawnia się dopiero w wieku przedszkolnym lub szkolnym – szczególnie w sytuacjach wymagających intensywnego skupienia, jak nauka czytania, pisania czy korzystanie z urządzeń cyfrowych. Wczesna diagnoza i skuteczna korekcja wad wzroku są kluczowe dla prawidłowego rozwoju dziecka i zapobiegania poważnym konsekwencjom – zarówno zdrowotnym, jak i edukacyjnym.

W niniejszym artykule omawiamy, jak rozwija się wzrok dziecka, jakie objawy mogą wskazywać na zaburzenia widzenia, kiedy warto udać się do okulisty dziecięcego, jak dobrać pierwsze okulary dla dziecka oraz jak dbać o wzrok najmłodszych na co dzień. Przedstawiamy także najczęstsze wady wzroku u dzieci, metody ich korekcji oraz znaczenie profilaktyki w zapobieganiu poważnym problemom okulistycznym. 

Jak rozwija się wzrok dziecka i kiedy mogą pojawić się pierwsze problemy? 

Rozwój wzroku u niemowląt i małych dzieci to proces wieloetapowy, rozpoczynający się jeszcze w łonie matki. W okresie prenatalnym dochodzi do formowania się struktur oka, a już w trzecim trymestrze ciąży dziecko zaczyna reagować na bodźce świetlne. Po narodzinach wzrok noworodka jest jeszcze bardzo niedojrzały – dziecko widzi głównie kontrasty i zarysy przedmiotów, a ostrość wzroku jest znacznie niższa niż u dorosłych. 

Pierwsze badanie wzroku u dziecka 

Pierwsze bardzo ogólne badanie wzroku u dziecka przeprowadzane jest tuż po narodzinach – neonatolog ocenia wówczas ustawienie gałek ocznych oraz reakcję źrenic na światło. Badanie to pozwala wykryć wstępnie niektóre wrodzone nieprawidłowości narządu wzroku, takie jak zaćma wrodzona czy poważne wady anatomiczne. W przypadku stwierdzenia zaburzeń dziecko kierowane jest na konsultację do okulisty. Wczesna diagnostyka jest kluczowa, ponieważ niektóre zaburzenia wymagają natychmiastowego leczenia, aby zapobiec trwałemu uszkodzeniu wzroku. 

Etapy rozwoju wzroku 

0–3 miesiące. Dziecko widzi głównie kontrasty, rozpoznaje światło i ciemność, reaguje na ruch. Wzrok jest jeszcze bardzo nieostry, a gałki oczne mogą poruszać się niesymetrycznie. 

3–6 miesięcy. W okresie tym rozwija się widzenie obuoczne, dziecko zaczyna śledzić przedmioty wzrokiem, rozpoznaje twarze bliskich osób, pojawia się koordynacja wzrokowo-ruchowa. 

6–12 miesięcy. Dziecko coraz lepiej widzi kolory, rozróżnia kształty, potrafi ocenić odległość, sięga po przedmioty, które widzi. 

1–3 lata. Następuje dalszy rozwój ostrości wzroku, dziecko uczy się rozpoznawać szczegóły, litery, kształty, kolory. Rozwija się percepcja głębi i koordynacja wzrokowo-ruchowa. 

3–7 lat. W tym okresie układ wzrokowy osiąga pełną dojrzałość, ostrość wzroku zbliżona jest do dorosłych, dziecko potrafi czytać, pisać, rysować, bawić się bardziej wymagającymi zabawkami edukacyjnymi. 

Fotografia 1. Stopniowy rozwój ostrości widzenia u niemowląt w porównaniu do widzenia dorosłego człowieka. 

Obraz przedstawia, jak zmienia się percepcja wzrokowa od noworodka do osoby dorosłej – w miarę rozwoju i dojrzewania siatkówki dziecko widzi coraz wyraźniej i rozpoznaje więcej kolorów. 

Źródło internetowe: https://lozierinstitute.org/dive-deeper/the-newborn-senses-sight-and-eye-color/ 

Czynniki wpływające na rozwój wzroku 

Na prawidłowy rozwój wzroku dziecka wpływają zarówno czynniki genetyczne (np. predyspozycje do krótkowzroczności, nadwzroczności czy astygmatyzmu), jak i środowiskowe m.in. odpowiednia stymulacja wzrokowa, zdrowa dieta, higiena pracy wzrokowej oraz profilaktyka. Wykrycie i rozpoczęcie leczenia wrodzonych nieprawidłowości narządu wzroku, takich jak zaćma, jaskra czy retinopatia wcześniacza, już na początku życia dziecka, ma decydujący wpływ na utrzymanie prawidłowej jakości widzenia. 

Warto pamiętać, że niektóre wady wzroku u dzieci mogą ujawniać się dopiero w wieku przedszkolnym lub szkolnym, kiedy wzrok jest intensywnie wykorzystywany podczas nauki czytania, pisania czy korzystania z urządzeń cyfrowych. Dlatego tak ważna jest regularna profilaktyka i kontrola okulistyczna. 

Objawy wskazujące na problemy ze wzrokiem u dziecka  

Wczesne rozpoznanie zaburzeń widzenia u dzieci jest kluczowe dla skutecznej korekcji wzroku i zapobiegania poważnym konsekwencjom zdrowotnym oraz edukacyjnym. Do najczęstszych objawów wskazujących na problemy ze wzrokiem należą: 

• Łzawienie i ropienie oczu – może świadczyć o infekcjach, alergiach lub niedrożności kanalików łzowych.
• Mrużenie oczu, częste mruganie – dziecko próbuje poprawić ostrość widzenia, co może wskazywać na krótkowzroczność, nadwzroczność lub astygmatyzm. 
• Ból głowy i problemy z koncentracją – często towarzyszą wadom wzroku, zwłaszcza podczas długotrwałego czytania lub pracy przy komputerze. 
• Zbyt bliskie przysuwanie ekranu lub książek do twarzy – może być objawem krótkowzroczności lub innych zaburzeń widzenia.
• Trudności w nauce i czytaniu – dziecko może mieć problem z rozpoznawaniem liter, gubić linijki tekstu, wolniej przyswajać nowe informacje.
• Zezowanie lub nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych – zez może prowadzić do niedowidzenia (amblyopii) i wymaga szybkiej interwencji okulistycznej.
• Pocieranie oczu, nadwrażliwość na światło – może świadczyć o zmęczeniu wzroku, alergiach lub innych problemach okulistycznych.
• Opadanie powiek, widzenie podwójne – wskazuje na poważniejsze zaburzenia neurologiczne lub okulistyczne. 
• Trudności z oceną odległości, gubienie linii podczas czytania – problemy z percepcją głębi mogą być objawem zaburzeń widzenia obuocznego. 

W przypadku zaobserwowania powyższych objawów należy niezwłocznie umówić dziecko na badanie wzroku u okulisty dziecięcego.  

Najczęstsze wady wzroku u dzieci 

Wady wzroku u dzieci są coraz częściej diagnozowane, co wynika zarówno z lepszej dostępności do badań okulistycznych, jak i ze zmian stylu życia (wzrost czasu spędzanego przed ekranami, mniejsza aktywność na świeżym powietrzu itp.). Do najczęstszych wad wzroku u dzieci należą:

• Krótkowzroczność (myopia) 
  Dziecko widzi dobrze z bliska, ale ma trudności z widzeniem przedmiotów oddalonych. Krótkowzroczność często ujawnia się w wieku szkolnym i może postępować wraz z wiekiem.
• Nadwzroczność (hyperopia) 
  Dziecko widzi lepiej z daleka niż z bliska. Niewielka nadwzroczność jest fizjologiczna u małych dzieci, ale większe wartości wymagają korekcji.
• Astygmatyzm 
  Powoduje zniekształcenie obrazu na siatkówce, co prowadzi do niewyraźnego widzenia zarówno z bliska, jak i z daleka. Astygmatyzm często współwystępuje z innymi wadami wzroku.
• Zez 
  Nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych, które może prowadzić do niedowidzenia (amblyopii) i zaburzeń widzenia obuocznego.
• Niedowidzenie (amblyopia) 

Osłabienie ostrości wzroku w jednym lub obu oczach, najczęściej spowodowane jest brakiem prawidłowej stymulacji wzrokowej w okresie rozwojowym. 

Rozpoznanie i skorygowanie wad wzroku u dzieci na etapie ich pojawienia się ma ogromne znaczenie dla prawidłowego rozwoju widzenia oraz ochrony przed poważnymi problemami zdrowotnymi. 

Pierwsza wizyta u okulisty – kiedy i jak się do niej przygotować?

Badanie wzroku u dziecka odgrywa istotną rolę, ponieważ umożliwia rozpoznanie wad i zaburzeń widzenia takich, jak krótkowzroczność, nadwzroczność, astygmatyzm, zez czy niedowidzenie. Pierwsze przesiewowe badanie wzroku przeprowadza się już w szpitalu, w ciągu 72 godzin od narodzin. Kolejne profilaktyczne wizyty u okulisty dziecięcego zaleca się po ukończeniu 3. miesiąca życia, a następnie regularnie w wieku 1, 2, 4, 6, 10, 13 i 15 lat lub częściej, jeśli występują czynniki ryzyka lub objawy problemów ze wzrokiem. 

Jak wygląda badanie okulistyczne u dziecka? 

Badanie okulistyczne u dziecka obejmuje: 

• ocenę ostrości wzroku (za pomocą tablic, obrazków, testów dostosowanych do wieku dziecka),
• ocenę ustawienia i ruchomości gałek ocznych,
• badanie dna oka,
• pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego,
• wywiad z rodzicami dotyczący objawów, przebytych chorób, obciążeń rodzinnych. 

W przypadku małych dzieci nie jest wymagane specjalne przygotowanie do wizyty, choć warto zabrać ze sobą ulubioną zabawkę, która pomoże dziecku się zrelaksować, poczuć się bezpiecznie i komfortowo. Starsze dzieci można wcześniej przygotować, tłumacząc, na czym polega badanie i dlaczego jest ono ważne. 

Jak często odwiedzać okulistę dziecięcego? 

• Dzieci bez stwierdzonych wad wzroku: badanie wzroku co 1–2 lata. 
• Dzieci z rozpoznanymi wadami wzroku: kontrola co 6–12 miesięcy lub częściej, zgodnie z zaleceniami lekarza.
• Dzieci z czynnikami ryzyka (np. wcześniactwo, obciążenia rodzinne, choroby przewlekłe): indywidualny harmonogram wizyt ustalany przez okulistę dziecięcego. 

Regularne badania wzroku u dziecka pozwalają na wczesne wykrycie wad i ich skuteczną korekcję, co ma fundamentalne znaczenie dla prawidłowego rozwoju widzenia. 

Pierwsze okulary dla dziecka – jak dobrać odpowiednie? 

Wady wzroku u dzieci, które najczęściej wymagają korekcji, to krótkowzroczność, nadwzroczność, astygmatyzm oraz zez. Wczesna korekcja wzroku jest kluczowa dla prawidłowego rozwoju widzenia i zapobiegania niedowidzeniu. 

Przy wyborze okularów dla dzieci należy zwrócić uwagę na: 

• Odpowiedni rozmiar i kształt oprawy okularowej – powinna być lekka, dobrze dopasowana, nie uciskać i nie zsuwać się z nosa.
• Miękkie noski i elastyczne zauszniki – zwiększają komfort noszenia, zapobiegają otarciom i podrażnieniom skóry.
• Powłoka antyrefleksyjna  – redukuje odblaski, poprawia jakość widzenia, chroni oczy przed szkodliwym działaniem światła niebieskiego emitowanego przez ekrany.
• Filtr UV – chroni oczy przed szkodliwym promieniowaniem słonecznym, co jest szczególnie ważne podczas zabaw na świeżym powietrzu.
• Wytrzymałość i bezpieczeństwo materiałów – oprawki z tworzyw sztucznych są lekkie, elastyczne i odporne na uszkodzenia mechaniczne. 

Dziecko łatwiej zaakceptuje okulary, jeśli będzie miało wpływ na wybór koloru lub wzoru oprawek. Warto również wyjaśnić, dlaczego noszenie okularów jest ważne dla jego zdrowia i komfortu widzenia. 

Soczewki kontaktowe są rzadziej stosowane u młodszych pacjentów. Stosuje się je głównie u starszych i aktywnych fizycznie dzieci, pod ścisłą kontrolą okulisty lub optometrysty pediatrycznego. W większości przypadków okulary dla dzieci są pierwszym wyborem ze względu na bezpieczeństwo, łatwość użytkowania i mniejsze ryzyko powikłań. 

Jak przekonać dziecko do noszenia okularów? 

• Pozwól dziecku wybrać oprawki, które mu się podobają. 
• Wytłumacz, dlaczego noszenie okularów jest ważne dla jego zdrowia. 
• Pokaż pozytywne wzorce (np. bohaterowie bajek, sportowcy noszący okulary). 
• Zapewnij, że okulary są modne i mogą być elementem codziennej stylizacji. 

Jak dbać o wzrok dziecka na co dzień? 

Profilaktyka wzroku u dzieci obejmuje kilka kluczowych elementów: 

Ograniczenie czasu przed ekranami 

• Dzieci do 2. roku życia nie powinny korzystać z urządzeń elektronicznych. 
• Dzieci w wieku 2–5 lat: maksymalnie 1 godzina dziennie. 
• Starsze dzieci: do 2 godzin dziennie poza nauką. 
• Przerwy co 20–30 minut podczas pracy przy komputerze lub oglądania telewizji. 

Odpowiednia dieta wspierająca wzrok 

• Dieta bogata w witaminy A, C, E, luteinę, zeaksantynę, kwasy omega-3, cynk i selen. 
• Zalecane produkty: warzywa liściaste, marchew, dynia, ryby, orzechy, owoce jagodowe, jajka. 
• Unikanie nadmiaru cukru i przetworzonej żywności. 

Regularne kontrole okulistyczne 

• Dzieci bez stwierdzonych wad wzroku: badanie wzroku co 1–2 lata. 
• Dzieci z rozpoznanymi wadami: kontrola co 6-12 miesięcy lub zgodnie z zaleceniami lekarza. 

Aktywność na świeżym powietrzu 

• Minimum 90 minut dziennie w naturalnym świetle wspiera prawidłowy rozwój wzroku i zmniejsza ryzyko wystąpienia krótkowzroczności. 
• Zabawy na dworze, spacery, gry ruchowe. 

Higiena pracy wzrokowej 

• Odpowiednie oświetlenie podczas nauki i zabawy. 
• Zachowanie prawidłowej odległości od ekranu (minimum 40 cm). 
• Przerwy w pracy wzrokowej, ćwiczenia relaksacyjne dla oczu. 

Współczesna okulistyka dziecięca oferuje wiele metod diagnostycznych i terapeutycznych, które umożliwiają skuteczną profilaktykę oraz leczenie zaburzeń widzenia u dzieci. Pamiętaj, że regularne badania wzroku dziecka pozwalają na wczesne wykrycie wad i zaburzeń widzenia. A wczesna interwencja, właściwa korekcja wzroku i troska o zdrowy styl życia to najlepsza inwestycja w przyszłość Twojego dziecka. Nie zwlekaj – umów wizytę w Świecie Oka, gdzie doświadczony okulista dziecięcy zadba o wzrok małego pacjenta na każdym etapie rozwoju.  

Bibliografia:

1. Stephanie J Blows, Elisabeth P Murphy, Frank J Martin, Robyn M Davies; Vision screening in preschoolers: the New South Wales Statewide Eyesight Preschooler Screening program, The Medical Journal of Australia, March 2014, doi: 10.5694/mja13.10594 
2. William V Good; Vision Screening in Very Young Children-Making Sense of an Inexorable Diagnostic Process, JAMA Pediatrics, November 2017, doi: 10.1001/jamapediatrics.2017.2389 
3. Isdin Oke, David G Hunter, Alison A Galbraith; Vision Screening in Children-Reply, JAMA Ophthalmology, June 2024, doi:10.1001/jamaophthalmol.2024.1867 
4. Fotografia 1. Źródło internetowe: https://lozierinstitute.org/dive-deeper/the-newborn-senses-sight-and-eye-color/