Blog

Oczopląs: czym są mimowolne ruchy gałek ocznych i jak je leczyć?

Autor: Marta Soczek

Wprowadzenie, czyli czym jest oczopląs

Oczopląs (nystagmus) to złożone zaburzenie ruchomości gałek ocznych, polegające na mimowolnych, rytmicznych ruchach oczu, które mogą występować w różnych kierunkach – poziomym, pionowym lub obrotowym (Fot. 1). Ruchy te, często przypominające skoki, są niezależne od woli pacjenta i zazwyczaj występują w sposób ciągły. Mogą znacząco zakłócać percepcję wzrokową, prowadząc do trudności z utrzymaniem ostrego obrazu, a tym samym wpływać na codzienne funkcjonowanie, takie jak czytanie, prowadzenie pojazdów czy nawet chodzenie. Mimo że oczopląs należy do rzadszych zaburzeń, jego skutki zdrowotne i społeczne często nie są odpowiednio zauważane. Obecnie wiadomo, że może mieć on podłoże genetyczne, neurologiczne, okulistyczne, a nawet farmakologiczne, dlatego jego diagnoza wymaga kompleksowego podejścia.

Fot. 1. Typy oczopląsu według kierunku ruchu gałek ocznych: poziomy, pionowy i obrotowy.
Źródło: https://www.bedslutonchildrenshealth.nhs.uk/services/bedfordshire-and-luton-childrens-community-eye-service/common-eye-concerns/nystagmus/
(ostatni dostęp: 13.05.2025)

Jakie są rodzaje oczopląsu?

W zależności od momentu wystąpienia i przyczyny, oczopląs dzielimy na wrodzony i nabyty.

Oczopląs wrodzony zwykle rozwija się między trzecim a szóstym miesiącem życia i często towarzyszy innym schorzeniom narządu wzroku, takim jak wrodzona zaćma czy choroby siatkówki. Dzieci dotknięte tym zaburzeniem mogą przyjmować charakterystyczną pozycję głowy tzw. null point (Fot. 2), która pomaga im uzyskać względnie stabilny obraz. Choć oczopląs wrodzony nie zawsze postępuje, może znacząco wpływać na rozwój percepcji wzrokowej i edukację dziecka. Z kolei oczopląs fizjologiczny, obecny u zdrowych osób podczas śledzenia szybko poruszających się obiektów, nie jest objawem choroby i nie wymaga leczenia.

Oczopląs nabyty, rozwijający się po okresie niemowlęcym, jest zdecydowanie bardziej niepokojący, ponieważ może wskazywać na poważne zaburzenia neurologiczne, takie jak stwardnienie rozsiane, udary, guzy mózgu czy uszkodzenia pnia mózgu.

Fot. 2. Pacjent z oczopląsem i kompensacyjnym ustawieniem głowy (tzw. null point).
Źródło: https://nystagmusnetwork.org/introducing-harrys-story/
(ostatni dostęp: 13.05.2025)

Objawy oczopląsu – jak go rozpoznać?

Pacjenci z oczopląsem zgłaszają szereg dolegliwości, które mogą znacząco utrudniać codzienne życie. Należą do nich rozmazany obraz, trudności z fiksacją wzroku, pogorszenie widzenia przy słabym oświetleniu oraz niestabilność obrazu podczas poruszania się. Fotofobia, czyli nadwrażliwość na światło, sprawia, że przebywanie w jasnym otoczeniu staje się nieprzyjemne, a czasem wręcz bolesne. W badaniach klinicznych wykazano, że oczopląs może również prowadzić do dezorientacji przestrzennej oraz zawrotów głowy – szczególnie gdy dochodzi do zaburzeń w synchronizacji bodźców wzrokowych i przedsionkowych. Dla wielu pacjentów oznacza to nie tylko ograniczenia w pracy zawodowej, ale także trudności w relacjach społecznych i obniżoną jakość życia.

Jakie są przyczyny oczopląsu?

Przyczyny oczopląsu mogą być różnorodne i często mają charakter złożony. Zaburzenia neurologiczne, takie jak stwardnienie rozsiane (SM), mogą prowadzić do uszkodzeń połączeń między jądrem przedsionkowym a móżdżkiem, co skutkuje zaburzeniami kontroli ruchów gałek ocznych. U pacjentów z tego typu schorzeniami rezonans magnetyczny często ujawnia zmiany demielinizacyjne w obrębie pnia mózgu.

Również urazy głowy mogą doprowadzić do uszkodzenia struktur odpowiedzialnych za kontrolę ruchów oczu, co bywa obserwowane u pacjentów po wypadkach komunikacyjnych lub urazach sportowych. Wady refrakcji, takie jak niezdiagnozowana silna krótkowzroczność lub astygmatyzm u dzieci, mogą prowadzić do wtórnych form oczopląsu z powodu braku wyraźnego bodźca wzrokowego. Ciekawym aspektem są również przyczyny metaboliczne, na przykład niedobór witaminy B12, który może wywoływać objawy neurologiczne, w tym oczopląs. W literaturze opisywano przypadki całkowitej regresji objawów po suplementacji witaminowej.

Diagnostyka oczopląsu – jakie badania wykonać?

Diagnostyka oczopląsu powinna być wieloetapowa i prowadzona we współpracy okulisty, neurologa oraz – w niektórych przypadkach – laryngologa. Badanie okulistyczne obejmuje ocenę ostrości wzroku, kierunku i charakteru ruchów oczopląsowych oraz badanie dna oka. Rezonans magnetyczny głowy może dostarczyć informacji o zmianach strukturalnych w ośrodkowym układzie nerwowym. Tomografia komputerowa bywa użyteczna w ocenie pacjentów po urazach. Neurologiczne badania, takie jak elektrookulografia czy badanie potencjałów wywołanych, pozwalają na ocenę czynności układu wzrokowego w warunkach laboratoryjnych. Diagnostyka różnicowa powinna również uwzględniać toksyczne i polekowe przyczyny oczopląsu – dlatego kluczowe jest zebranie dokładnego wywiadu dotyczącego przyjmowanych leków i suplementów przez pacjenta.

Leczenie oczopląsu – skuteczne metody terapii

Leczenie oczopląsu zależy od jego przyczyny i indywidualnych objawów pacjenta. W przypadku schorzeń wtórnych najważniejsze jest leczenie choroby podstawowej. Jeśli oczopląs ma charakter idiopatyczny lub wrodzony, stosuje się metody łagodzące objawy. Terapia ortoptyczna, czyli zestaw specjalistycznych ćwiczeń wzrokowych, może pomóc w poprawie stabilizacji widzenia. U niektórych pacjentów korzystne efekty przynosi zastosowanie soczewek pryzmatycznych, które zmieniają kierunek padania światła i redukują potrzebę kompensacyjnych ruchów głowy.

Farmakoterapia, choć nie jest standardem, bywa stosowana w wybranych przypadkach – szczególnie leki, takie jak gabapentyna czy baklofen mogą łagodzić objawy neurologiczne. Coraz większe zainteresowanie budzi także zastosowanie toksyny botulinowej w leczeniu oczopląsu – jej podanie do mięśni okoruchowych może czasowo ograniczyć niekontrolowane ruchy oczu. W przypadkach związanych z niedoborem witamin terapia polega na ich suplementacji, co może prowadzić do całkowitego ustąpienia dokuczliwych objawów.

Jak radzić sobie z oczopląsem na co dzień?

Nie mniej ważnym elementem terapii jest odpowiednie przystosowanie codziennego życia pacjenta. Obejmuje to zarówno adaptację otoczenia (np. stosowanie okularów z filtrem światła niebieskiego, zaciemnienie pomieszczeń, unikanie jaskrawych źródeł światła), jak i wdrożenie technologii wspomagających (np. aplikacje do powiększania tekstu, czytniki ekranowe). W szkołach i miejscach pracy warto zapewnić dostęp do narzędzi optymalizujących widzenie, takich jak monitory o wysokim kontraście i czcionki zwiększające czytelność. Wsparcie psychologiczne oraz rehabilitacja wzrokowa mogą dodatkowo zwiększyć skuteczność leczenia i poprawić samopoczucie pacjenta.

Podsumowując, oczopląs to zaburzenie wymagające nie tylko precyzyjnej diagnostyki, ale i wielopłaszczyznowego podejścia terapeutycznego. Wczesna identyfikacja objawów, takich jak mimowolne ruchy oczu, rozmazany obraz czy zawroty głowy, pozwala na wdrożenie odpowiednich działań, które mogą znacząco poprawić komfort życia pacjenta. W dobie nowoczesnej okulistyki i neurologii możliwe staje się nie tylko skuteczniejsze leczenie oczopląsu, ale też pełniejsze zrozumienie jego wpływu na funkcjonowanie człowieka w różnych obszarach życia codziennego.

Bibliografia:

Eleni Papageorgiou ∙ Rebecca J. McLean ∙ Irene Gottlob; Nystagmus in Childhood, Pediatrics & Neonatology | Journal, published online July 30, 2014, doi: 10.1016/j.pedneo.2014.02.007.
L Mayfrank, U Thoden; Downbeat nystagmus indicates cerebellar or brain-stem lesions in vitamin B12 deficiency, Journal of Neurology, doi: 10.1007/BF00314420.
Gottlob, Irene MD; Nystagmus, Current Opinion in Ophthalmology 12(5):p 378-383, October 2001, doi: 10.1097/00055735-200110000-00010.
Tu M Tran, Michael S Lee, Collin M McClelland; Downbeat nystagmus: a clinical review of diagnosis and management, Current Opinion in Ophthalmology 32(6):p 504-514, November 2021, doi: 10.1097/ICU.0000000000000802.
Źródło internetowe: https://www.bedslutonchildrenshealth.nhs.uk/services/bedfordshire-and-luton-childrens-community-eye-service/common-eye-concerns/nystagmus/ (ostatni dostęp 13.05.2025).
Źródło internetowe: https://nystagmusnetwork.org/introducing-harrys-story/ (ostatni dostęp: 13.05.2025).