Astygmatyzm - objawy i leczenie

Opracował dr n. fiz. Rafał Brygoła

Jedną z najczęściej występujących wad wzroku towarzyszących krótko- czy dalekowzroczności jest astygmatyzm. Jest on częstokroć wadą wrodzoną i dziedziczną układu wzrokowego niemniej potrafi się on zmieniać w trakcie życia. Brak korekcji astygmatyzmu może utrudniać codzienne widzenie oraz wpływać negatywnie na komfort funkcjonowania powodując bóle głowy czy oczu. Duże zmiany w astygmatyzmie mogą także sugerować występowanie chorób oka dlatego tak ważne jest wykonywanie systematycznych wizyt kontroli narządu wzroku.

Co to jest astygmatyzm?

Z definicji astygmatyzm oznacza sytuację, w której oko pacjenta nie jest w stanie odwzorować punktu (przedmiotu) w punkt (obraz) i jest zaburzeniem osi obrotowej gałki ocznej. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest kształt rogówki, soczewki bądź ścian gałki ocznej odbiegający od powierzchni sferycznej (kuli). Za astygmatyzm układu wzrokowego w większości przypadków odpowiedzialna jest rogówka (astygmatyzm rogówkowy) niemniej na astygmatyzm całkowity układu wzrokowego ma także wpływ soczewka oczna (astygmatyzm wewnętrzny). W przypadku oka obarczonego astygmatyzmem światło po przejściu przez układ optyczny ogniskuje się w dwóch punktach. Położenie tych ognisk wyznacza nam rodzaj astygmatyzmu z jakim mamy do czynienia.  Z uwagi na położenie ognisk obrazowych rozróżnia się astygmatyzmy[1]:

• krótkowzroczne (proste i złożone)
• nadwzroczne (proste i złożone)
• astygmatyzm mieszane

Astygmatyzm – objawy

Najczęstszym objawem obserwowanym przez osoby mające astygmatyzm jest rozmazywanie punktowych źródeł światła w rozmycie liniowe. Jako podstawowe obserwacje w wywiadzie pacjenci często wymieniają:

• trudność z widzeniem w nocy
• zaburzenie poczucia odległości (szczególnie w trakcie jazdą samochodem)
• rozdwojenie obrazu

Astygmatyzm jest silnie zależny od szerokości źrenicy a wraz z rozszerzeniem źrenicy (naturalnym zjawiskiem w warunkach słabego oświetlenia) następuje pogorszenie jakości widzenia i pacjent zaczyna odczuwać wyżej wymienione objawy.  Oprócz obniżenia jakości widzenia nieskorygowany astygmatyzm może powodować zmęczenie wzroku (szczególnie w czasie intensywnej pracy z bliska), uczucie pieczenia i zaczernienia oczu a w skrajnych przypadkach także objawy astenopijne takie jak bóle głowy, nudności czy bóle oczu [1,2]. Nieskorygowany astygmatyzm u dzieci może powodować:

• ogólną niechęć do pracy wzrokowej z bliska,
• trudności ze skupieniem na tekście
• problemy z dysleksją i dysgrafią (optodysleksja)

Pacjenci z astygmatyzmem bardzo często mrużą oczy w celu zmniejszenia średnicy źrenicy co ma na celu poprawę jakości obserwowanego obraz.

Z analizy epidemiologii wad wzroku zebranych w międzynarodowych bazach danych w latach 1990-2016, astygmatyzm jest najczęściej występującą wadą wzroku [3]. Częstość występowania astygmatyzmu istotnie wpływającego na jakość widzenia (o mocy 0,75 Dcyl i więcej w co najmniej jednym oku) określono na świecie na poziomie 40,2 %– 47,4%, potwierdziły to polskie dane uzyskane na populacji 6 mln pacjentów [4].

Jak diagnozuje się astygmatyzm?

Do wykrywania i diagnostyki astygmatyzmu wykorzystuje się szereg testów optometrycznych (np. tarcza greena) ale także specjalistyczne urządzenia, które są w stanie nie tylko stwierdzić obecność astygmatyzmu ale także oszacować jego wielkość oraz etiologię. Najczęściej wykorzystuje się Autoferatokeratometr czyli urządzenie wykonujące pomiar wady wzroku oraz określające podstawowe promienienie krzywizny badanej rogówki. Urządzenie to jest nieocenionym narzędziem w praktyce okulistycznej i optometrycznej niemniej daje tylko zgrubną informację o kształcie przedniej powierzchni oka.

Dokładne mapowanie powierzchni rogówki odbywa się z wykorzystaniem zaawansowanych wideokeratometrów (bazujące na zasadzie pierścieni Placido lub kamerze Scheimpflug) lub częściowo koherentnych tomografów optycznych. Te urządzenia są cennymi urządzeniami nie tylko w określaniu astygmatyzmu układu optycznego ale także w diagnostyce zaburzeń przedniej powierzchni oka takich jak stożek rogówki czy wszelkiego typu dystrofie rogówki.

Największą dokładność w ocenie astygmatyzmu układu wzrokowego wykazują biometry optyczne i aberrometry. Wykorzystuje się je głównie do wykonywania obliczeń numerycznych w celu określenia właściwych parametrów dla wszczepów wewnątrzgałkowych (zarówno w przypadku soczewek wewnątrzgałkowych jak i soczewek fakijnych). 

Astygmatyzm – sposoby leczenia

Astygmatyzm, podobnie jak inne wady wzroku można korygować z wykorzystaniem wielu dostępnych metod. Najbardziej podstawowym sposobem jest zastosowanie okularowych szkieł cylindrycznych. Pacjent z korekcją astygmatyzmu może mieć zaaplikowane soczewki kontaktowe miękkie (zarówno jednodniowe jak i dwutygodniowe czy miesięczne), ale także w przypadku astygmatyzmów nieregularnych występujących w przebiegu schorzeń rogówki takich jak np. stożek, stosuje się soczewki sztywne gazoprzepuszczalne oraz soczewki miniskleralne [5]. Astygmatyzm rogówkowy może być redukowany przy wykorzystaniu technik operacyjnych takich jak laserowa korekcja wady wzroku. Bardziej problematyczny w korekcji jest astygmatyzm wewnętrzny, w tym ten wynikający z zaburzeń kształtu w obrębie soczewki ocznej.  W tym przypadku zastosowanie znajdują techniki refrakcyjnej wymiany soczewki oraz przeprowadzenie wszczepu soczewki fakijnej.

Obecne metody pozwalają na pełną diagnostykę i korekcję astygmatyzmu. Ważne jest aby zawsze w pełni korygować każdą wadę wzroku tak, ażeby na siatkówce znajdował się wyraźny obraz. Brak korekty każdej wady wzroku, nie tylko astygmatyzmu może powodować zwiększone ryzyko dyskomfortu, gorsze widzenie oraz w skrajnych przypadkach zaburzenie widzenia obuocznego dlatego tak istotne jest wykonywanie wizyt kontrolnych u specjalisty ochrony wzroku. 

[1] Grosvenor, Theodore P., Optometria. Elsevier Urban & Partner, 2014.

[2] Schellini, Silvana, et al. „Main visual symptoms associated to refractive errors and spectacle need in a Brazilian population.” International journal of ophthalmology 9.11 (2016): 1657.

[3] Hashemi, Hassan, et al. „Global and regional estimates of prevalence of refractive errors: Systematic review and meta-analysis.” Journal of Current Ophthalmology (2017)

[4] Kołodziejczyk W, Ambroziak AA, Karczewski T, Langwińska EM, Skopiński P. Astygmatyzm – definicja, podział, epidemiologia. Kontaktologia i Optyka Okulistyczna. 2012;(4):7-11.

https://ppm.wum.edu.pl/info/article/WUM964af1d6678e42c4836bb81022d89b44/

[5] Speedwell, A. Phillips, L. Contact Lenses – 5th Edition. 5th Edition. Butterworth-Heinemann, 2006. https://www.elsevier.com/books/contact-lenses/phillips/978-0-7506-8818-5.