Najczęściej występujące schorzenia siatkówki oka 

Autor: Patryk Cierpiał

Siatkówka oka, choć często pomijana w kontekście codziennych rozmów o zdrowiu, odgrywa niezwykle istotną rolę w procesie widzenia. To delikatna warstwa tkanki nerwowej, która przekształca światło wpadające do oka w impulsy elektryczne przekazywane do mózgu. Niestety, narażona jest ona na wiele chorób, które mogą prowadzić do poważnych zaburzeń widzenia, a nawet do całkowitej utraty wzroku. Dlatego, dla zachowania zdrowia oczu szczególnie ważne są regularne kontrole okulistyczne pozwalające wykryć wczesne objawy chorób siatkówki i wdrożyć odpowiednie leczenie. 

Czym jest siatkówka oka i jaką pełni funkcję?

Siatkówka oka jest jak klisza w aparacie, odpowiada za rejestrację światła wpadającego do oka, tworzącego widziany przez nas obraz. Zbudowana jest z cienkiej warstwy wyspecjalizowanych komórek nerwowych, mających zdolność rozpoznawania sygnałów świetlnych, różnych kolorów i kształtów. Cechy te pozwalają siatkówce realizować niesamowite zadanie, jakim jest przekształcanie otaczającego nas świata na obraz w naszych głowach, ale sprawiają także, że choroby jej dotykające bardzo łatwo ją uszkadzają. Siatkówka jest bowiem wyjątkowo podatna na uszkodzenia zarówno mechaniczne, związane z jej delikatną budową, jak i niedokrwienne, wynikające z jej wysokiego metabolizmu tlenowego. Najważniejszą częścią siatkówki jest zlokalizowana w tylnej części oka plamka, która odpowiada za wyraźne widzenie centralne bez zniekształceń. 

Rodzaje chorób siatkówki oka oraz główne przyczyny ich powstawania

Choroby siatkówki stanowią dużą i zróżnicowaną grupę. Można je sklasyfikować ze względu na zajmowaną część siatkówki, rodzaj uszkodzenia, dynamikę zachodzących zmian czy ich charakterystykę. Przyczyny ich rozwinięcia są równie zróżnicowane i mogą być związane z wiekiem, predyspozycją genetyczną, urazami, zaburzeniami naczyniowymi, zakażeniami, chorobami współistniejącymi, a nawet stylem życia i dietą.  

Zwyrodnienie plamki żółtej (AMD)

Jedną z najczęściej występujących chorób siatkówki wśród osób starszych, a również jedną z najczęstszych przyczyn utraty wzroku jest zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem (Age-related Macular Degeneration – AMD). Choroba ta charakteryzuje się stopniowym pogorszeniem widzenia centralnego, zniekształceniem obrazu i zmniejszeniem wrażliwości na kontrast. Takie objawy mogą być trudne do zauważenia w początkowych stadiach choroby, dlatego warto regularnie wykonywać kontrole stanu zdrowia oczu u okulisty. Pomóc we wczesnym wykryciu zmian może również pomóc dostępny w internecie test Amslera. Zwyrodnienie plamki może przebiegać w dwóch postaciach – suchej i wysiękowej. Postać sucha rozwija się powoli, a leczenie zazwyczaj ogranicza się do zmiany stylu życia i eliminacji czynników ryzyka. W niektórych przypadkach możliwe jest również zastosowanie leczenia laserowego 2RT, mającego szansę spowolnić progresję choroby, a nawet cofnąć łagodne zmiany. Postać wysiękowa (mokra) natomiast, przebiega zdecydowanie agresywniej, szybciej prowadząc do pogorszenia widzenia. W tym przypadku leczenie jest bardziej intensywne i polega na zastosowaniu iniekcji wewnątrzgałkowych leków, mających zahamować wzrost nieprawidłowych naczyń krwionośnych, odpowiedzialnych za objawy. Iniekcje doszklistkowe wykonuje się ultracienką igłą, którą wprowadza się do ciała szklistego. 

Choroba Stargardta – młodzieńcze zwyrodnienie plamki

Jest to choroba plamki, która dotyczy osób młodych. Chorują zazwyczaj osoby w wieku 7-19 lat. Progresja choroby może być szybka, prowadząc do utraty widzenia centralnego w zaledwie kilka miesięcy, chociaż zazwyczaj ten proces trwa kilka lat. Podłoże choroby jest genetycznie i wiąże się z wystąpieniem specyficznej mutacji w genie ABCR. Ze względu na taki charakter choroby, leczenie przyczynowe nie jest dostępne, a terapia skupia się na leczeniu objawowym i zapewnieniu jak najlepszej korekcji okularowej i odpowiedniej pomocy wzrokowej. 

Odwarstwienie siatkówki

Siatkówka wyściela wnętrze gałki ocznej, leżąc na błonie naczyniowej oka (naczyniówce) zbudowanej w dużej mierze z naczyń krwionośnych. Główną rolą naczyniówki jest odżywianie i zaopatrywanie siatkówki w tlen. Odwarstwienie siatkówki jest sytuacją, kiedy jej część nerwowa odłącza się od nabłonka barwnikowego, który jest ściśle związany z naczyniówką, a transport składników odżywczych zostaje upośledzony. Objawia się to nagłym pojawieniem się jasnych błysków i mętów oraz powstaniem „zasłony” z odwarstwionej części siatkówki. W przypadku wystąpienia takich objawów należy bezzwłocznie zgłosić się na wizytę okulistyczną, gdzie lekarz przeprowadzi badanie dna oka i potwierdzi rozpoznanie. Wczesne zmiany, takie jak przerwanie siatkówki, mogą być leczone laserową fotokoagulacją ogniskową. Gdy wystąpi jednak znaczne odłączenie siatkówki od podłoża, konieczne może być przeprowadzenie operacji witrektomii, podczas której siatkówka jest manualnie przytwierdzana do podłoża. Jest to poważna sytuacja, która w konsekwencji może prowadzić do trwałej utraty wzroku. Wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. 

Siatkówczak

Siatkówczak (retinoblastoma) jest najczęściej występującym złośliwym nowotworem wewnątrzgałkowym u dzieci. Wywodzi się z prymitywnych komórek siatkówki, a nieleczony prowadzi do przerzutów i śmierci dziecka. Objawy rozwijają się powoli, co może prowadzić do późnego rozpoznania. Najbardziej charakterystycznym objawem siatkówczaka jest zez oraz leukokoria, czyli biały odblask, który można zaobserwować, patrząc na źrenicę. Z początku nie zawsze da się zaobserwować ten objaw lub widać go tylko pod pewnym kątem. Czasem da się zauważyć odblask na zdjęciach, które zostaną wykonane z użyciem lampy błyskowej. Do innych objawów siatkówczaka zalicza się również ropne wysięki w przedniej komorze oka, jednostronne poszerzenie źrenicy, wytrzeszcz czy wyraźne powiększenie się gałki ocznej na skutek wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego. Choroba wymaga natychmiastowego leczenia chirurgicznego z usunięciem miejsc zajętych przez chorobę, radioterapii czy chemioterapii miejscowej. 

Retinopatia

Retinopatie to szeroka grupa chorób, w których siatkówka oka jest uszkadzana, prowadząc do pogorszenia widzenia. Do najczęściej występujących retinopatii zalicza się retinopatię cukrzycową, nadciśnieniową, barwnikową i retinopatię wcześniaków. Charakterystyczna dla tych chorób może być zmienność nasilenia objawów wraz ze zmianą czynników je wywołujących. W przypadku retinopatii cukrzycowej będzie to wysoka glikemia, a w retinopatii nadciśnieniowej wysokie ciśnienie skurczowe krwi. Osoby z tymi chorobami oprócz wizyt u lekarza internisty, wymagają również opieki okulistycznej i regularnych kontroli narządu wzroku. 

Jaskra

Jaskra jest chorobą, która nie dotyczy bezpośrednio światłoczułej części siatkówki, a włókien nerwowych przewodzących informacje przekazywane z niej do mózgu. W przeciwieństwie do AMD i młodzieńczego zwyrodnienia plamki, utrata wzroku postępuje z zewnątrz pola widzenia do centrum. Choroba spowodowana jest zwiększonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym, a leczenie oparte jest na jego obniżaniu za pomocą specjalnych kropli do oczu. W leczeniu jaskry możliwe jest również zastosowanie terapii laserowych, takich jak irydotomia laserem YAG czy selektywna laserowa trabekuloplastyka. Ze względu na mało charakterystyczne objawy, aby skutecznie i wcześnie wykryć chorobę, konieczne są regularne wizyty okulistyczne i pomiary ciśnienia wewnątrzgałkowego. 

Siatkówka oka, choć jest cienką błoną, odgrywa ogromną rolę w naszym codziennym życiu. Dbając o jej zdrowie i regularnie kontrolując stan zdrowia oczu, możemy zmniejszyć ryzyko wystąpienia poważnych schorzeń i utraty wzroku. W przypadku jakichkolwiek niepokojących objawów należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem okulistą, ponieważ wczesna diagnoza i interwencja mogą znacznie poprawić rokowanie. 

Bibliografia

Cohn, A. C., Wu, Z., Jobling, A. I., Fletcher, E. L., & Guymer, R. H. (2021). Subthreshold nano-second laser treatment and age-related macular degeneration. Journal of Clinical Medicine, 10(3), 484. https://doi.org/10.3390/jcm10030484  

Khan, M., & Cremers, F. P. M. (2020). ABCA4-associated stargardt disease. Klinische Monatsblätter Für Augenheilkunde, 237(03), 267–274. https://doi.org/10.1055/a-1057-9939  

Odwarstwienie Siatkówki przedarciowe. Okulistyka. (n.d.). https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/chorobysiatkowki/73312,odwarstwienie-siatkowki-przedarciowe