Badanie wzroku – nowoczesne metody w okulistyce

Najczęstszą motywacją pacjentów do udania się na badanie wzroku jest świadomość pogorszenia widzenia lub potrzeba wymiany okularów na nowe i przy tej okazji wykonanie sprawdzenia dotychczasowej korekcji. Badanie wzroku oczywiście powinno zawierać w sobie dobór najlepszej korekcji niemniej jest to procedura o dużo szerszym spektrum mająca na celu nie tylko określenie ostrości wzroku, ale także przeprowadzenie kompleksowej oceny stanu fizjologii oczu i w przypadku wystąpienia odchyleń – rozpoczęcie procesu diagnostyki i leczenia.

Badanie wzroku – co ma na celu?

Badanie optometryczne skupia się głównie na:

– ocenie refrakcji oka (wady wzroku),

– zaburzeń widzenia obuocznego,

– aplikacji soczewek kontaktowych

– rehabilitacji narządu wzroku (terapia widzenia) [1]. Nieskorygowane wady refrakcji mogą powodować szereg objawów wpływających na obniżenie jakości życia m.in. nieostre widzenie z daleka/bliska, bóle głowy i oczu, dwojenie obrazu, problemy z widzeniem w nocy czy optodysleksja utrudniająca dzieciom pracę wzrokową w trakcie nauki [2]. W większości przypadków zastosowanie prawidłowej korekcji lub ćwiczeń wzrokowych pozwala na zmniejszenie intensywności bądź ustąpienie wyżej wymienionych objawów.  Niemniej w trakcie takiego badania specjalista oprócz oceny ostrości wzroku (co jest także wyznacznikiem stanu narządu wzroku) powinien dokonać oceny fizjologii oczu i w przypadku stwierdzenia stanu odbiegającego od normy powinien poinformować o tym pacjenta oraz zalecić konsultację okulistyczną. Optometrysta nie jest osobą diagnozującą choroby oczu niemniej w jego kompetencji jest wykonywanie przeglądu stanu przedniego oraz tylnego odcinka oka i w przypadku zaobserwowania zmian odbiegających od fizjologii powinien skierować pacjenta na konsultacje okulistyczną. Bardzo ważna jest współpraca okulista – optometrysta, ponieważ zapewnia ona pacjentowi pełną ochronę we wszystkich płaszczyznach profilaktyki narządu wzroku.

Badanie wzroku – jakie parametry ocenia się w trakcie badania?

Postęp technologiczny znacząco ułatwia diagnostykę układu wzrokowego dając możliwość identyfikacji zaburzeń na wczesnym etapie rozwoju. W centrach okulistycznych podczas standardowego badania wzroku wykonuje się m.in., oprócz badania ostrości wzroku i doboru najlepszej możliwej metody korekcji, badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego, które pozwala na przesiewową ocenę ryzyka wystąpienia jaskry, obrazowanie dna oka z wykorzystaniem funduscamery, co pozwala na rejestrację obrazu dna oka i śledzenie zmian w czasie przy kolejnych wizytach oraz badanie przedniego odcinka oka z wykorzystaniem biomikroskopu co umożliwia identyfikację zaburzeń w obrębie zarówno przedniego jak i tylnego odcinka oka [1]. Nowoczesne urządzenia pozwalają na wczesną diagnostykę oraz daje możliwość specjaliście na skierowanie pacjenta na bardziej zaawansowane techniki obrazowania jak koherencyjna tomografia optyczna pozwalająca uzyskiwać mapy topograficzne i tomograficzne oraz trójwymiarowe przekroje oka o wysokiej rozdzielczości zarówno w przednim jak i tylnym odcinku oka.  Bardzo ważnym badaniem jest również perymetria mająca na celu ocenę pola widzenia co jest kluczowe szczególnie w diagnostyce jaskry oraz innych zaburzeniach w obrębie narządu wzroku [1].

Dlaczego należy badać wzrok?

Szybka i precyzyjna diagnostyka na wczesnym etapie pozwala na wdrożenie procesu leczenia co przekłada się wprost na lepsze rokowanie w przypadku wielu chorób układu wzrokowego. W przypadku np. zwyrodnienia plamki żółtej czy jaskry brak leczenia będzie powodował nieodwracalne zmiany siatkówki dotkniętej tą chorobą a w konsekwencji nieodwracalną utratę wzroku. Istnieją także choroby, które wpływają na jakość życia, ale nie powodują bezpośredniego ryzyka całkowitej i nieodwracalnej utraty wzroku. Zaćma, czyli zmętnienia w obrębie soczewki oka mogą powodować wystąpienie szeregu zmian (np. rozszczepianie światła w warunkach silnego oświetlenia, pogorszenie widzenia nocnego, obniżenie ostrości wzroku) a także przy dużych zmianach w obrębie soczewki – dwojenia obrazu [1].

Obecnie jedyną metodą leczenia zaćmy jest chirurgiczne usunięcie soczewki oraz wszczepienie w jej miejsce specjalnie zaprojektowanej soczewki sztucznej, która pozwala na korektę wady refrakcji takich jak krótkowzroczność, dalekowzroczność i astygmatyzm [3,4]. Istnieją także zaawansowane technologicznie soczewki multifokalne, które oprócz korygowanie wady wzroku w dal pozwalają pacjentowi widzieć w każdej odległości, w tym czytać [4].

Jak często należy wykonywać badanie wzroku?

Na każdym etapie życia powinno wykonywać się badanie wzroku. Polskie Towarzystwo Okulistyczne zaleca wykonanie pierwszej kontroli wzroku między 6 a 9 tygodniem życia niemowlaka a drugie badanie po 6-tym miesiącu życia. Kolejne wizyty powinny być wykonywane w wieku 3 lat i 6 lat przed rozpoczęciem edukacji szkolnej.  Następne badanie powinno być przeprowadzone w wieku 10-12 lat [5] z uwagi na to, że w tym wieku obserwuje się zwykle przyrost krótkowzroczności związanej z intensyfikacją pracy w obszarze bliży wzrokowej. W przypadku wystąpienia zaburzeń w układzie wzrokowym o harmonogramie wizyt decyduje specjalista ochrony wzroku.

Osobom dorosłym zaleca się wykonanie pełnej wizyty okulistycznej w celu zarówno oceny wady refrakcji jak i diagnostyki stanu fizjologii narządu wzroku w drugiej i trzeciej dekadzie życia [6]. Po W wieku 40 lat następuje wzrost ryzyka wystąpienia chorób okulistycznych więc Amerykańska Akademia Okulistyki zaleca wykonywanie badań w grupie 40-54 lata co 2 lata. W grupie 55-64 raz na 1-3 lata zaś po 65 roku życia co 1-2 lata [7,8].

Pacjenci noszący soczewki kontaktowe bez względu na wiek powinni odbywać wizyty kontrolne w zależności od rodzaju stosowanych soczewek oraz trybu noszenia. Użytkownicy soczewek jednodniowych co najmniej raz na dwa lata, użytkownicy soczewek dwutygodniowych, miesięcznych, trzymiesięcznych i rocznych (w tym soczewki sztywne gazoprzepuszczalne) raz na rok a pacjenci noszący soczewki w trybie ciągłym raz na pół roku [9].

Kontrola rozwoju i progresji krótkowzroczności wymaga wizyt kontrolnych zwykle co 6 miesięcy.

Na zwiększenie częstotliwości wizyt kontrolnych wpływa także stan ogólny organizmu. W przypadku osób chorych na różnego typu choroby układowe takie jak np. cukrzyca o harmonogramie wizyt powinien decydować lekarz okulista zależnie od dobrostanu pacjenta oraz zmian, które występują w obrębie narządu wzroku.

Prawidłowa higiena, profilaktyka oraz wykonywanie systematycznych badań narządu wzroku pozwala na diagnostykę zarówno wad refrakcji czy widzenia obuocznego, jak i na identyfikację stanów patologicznych w obrębie oczu, a tym samym zapobiega nieodwracalnym zmianom.

[1]Grosvenor, Theodore P., Tomasz Tokarzewski, Marek Ożóg, i Karolina Kalisz. Optometria. Elsevier Urban & Partner, 2014.

[2] R. Montés-Micó, „Prevalence of general dysfunction in binocular vision”, Annals of Ophthalmology 33 (1 wrzesień 2001): 205–8.

[3] Chew, M., Chiang, P. P.-C., Zheng, Y., Lavanya, R., Wu, R., Saw, S. M.,Lamoureux, E. L. (2012). The Impact of Cataract, Cataract Types, and Cataract Grades on Vision-Specific Functioning Using Rasch Analysis. American Journal of Ophthalmology, 154(1), 29–38.e2. doi:10.1016/j.ajo.2012.01.033

[4] S.H. Yoo, M. Zein, Vision Restoration: Cataract Surgery and Surgical Correction of Myopia, Hyperopia, and Presbyopia, Medical Clinics of North America, 2021

[5] Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Okulistycznego oraz Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego w sprawie przesiewowych badań wzroku u dzieci (styczeń/luty 2020r.) https://www.pto.com.pl/wytyczne#modalWider-1492

[6] Eye Exam and Vision Testing Basics. David Turbert. American Academy of Ophthalmology Available at: https://www.aao.org/eye-health/tips-prevention/eye-exams-101 . Accessed Jan. 14, 2021 

[7] American Academy of Ophthalmology Preferred Practice Patterns Committee. Preferred Practice Pattern® Guidelines. Comprehensive Adult Medical Eye Evaluation. San Francisco, CA: American Academy of Ophthalmology; 2010. Available at: www.aao.org/ppp. Accessed September 15, 2014.

[8] Sloan FS, Picone G, Brown DS, Lee PP. Longitudinal analysis of the relationship between regular eye examinations and changes in visual and functional status. J Am Geriatr Soc 2005; 53:1867-74.

[9] Efron, N., & Morgan, P. B. (2017). Rethinking contact lens aftercare. Clinical and Experimental Optometry, 100(5), 411–431. doi:10.1111/cxo.12588