Zaćma i jaskra – jak je odróżnić i jak leczyć? 

Autor: Patryk Cierpiał

Zaćma i jaskra to dwie bezbolesne i postępujące choroby oczu stanowiące jedną z głównych przyczyn utraty wzroku wśród dorosłych. Każdego roku doprowadzają miliony osób do ślepoty, a jeszcze większej grupie powoli i systematycznie odbierają wzrok. Choroby te stanowią nadal ogromne wyzwanie okulistyczne na całym świecie, a kluczową rolę w skutecznym przeciwdziałaniu im nadal odgrywa wczesne rozpoznanie oraz profesjonalne postępowanie terapeutyczne specjalisty. 

Podobieństwa między zaćmą a jaskrą 

Zaćma i jaskra to schorzenia, które niepostrzeżenie pozbawiają wzroku chorych. Ich rozwój trwa wiele lat i przez długi czas pacjent może nawet nie zauważyć szkód, które wyrządziły. W ich przebiegu zazwyczaj nie występują objawy bólowe, mogące zaalarmować chorego i zmotywować do konsultacji ze specjalistą. Taka kombinacja często prowadzi do późnej diagnozy, co jest niekorzystne dla ich leczenia, szczególnie w przypadku jaskry. Obie choroby mają wiele wspólnych czynników ryzyka. Najważniejszym z nich jest wiek powyżej 40 roku życia, ale także współistniejąca cukrzyca, stosowanie leków steroidowych oraz urazy oka i operacje chirurgiczne w tym obszarze, które zwiększają ryzyko wystąpienia obu chorób. W zaćmie bezpośrednio powodują lub przyśpieszają proces mętnienia soczewki, natomiast w jaskrze prowadzą do zaburzeń w odpływie cieczy wodnistej oraz zaburzeń w ukrwieniu włókien nerwu wzrokowego. 

Zaćma a jaskra – różnice i objawy 

Różnice pomiędzy dwoma chorobami rozpoczynają się w ich patomechanizmie. Zaćma obniża ostrość wzroku wskutek zmętnienia soczewki, zaburzając drogę promieni światła do wnętrza gałki ocznej i fotoreceptorów. Jaskra natomiast jest skutkiem uszkodzenia włókien nerwu wzrokowego. Kluczowe jest więc jej wczesne wykrycie, ponieważ wdrożone leczenie skupia się na zahamowaniu jej progresji, a szkody, które poczyniła, są już nieodwracalne. Leczenie zaćmy jest zdecydowanie bardziej efektywne. Pacjenci zarówno z zaćmą wczesną, jak i bardzo zaawansowaną mogą liczyć na podobne wyniki leczenia. Do objawów charakterystycznych dla zaćmy są widzenie „jak przez mgłę lub brudną szybę”, pogorszenie widzenia po zmroku i zmniejszony kontrast, jednak tylko badanie okulistyczne jest w stanie definitywnie potwierdzić obecność choroby lub ją wykluczyć. Jaskra, a szczególnie jej najczęściej występująca odmiana z otwartym kątem przesączania, daje mniej specyficzne objawy i stanowi wyzwanie diagnostyczne. W jej przebiegu dopiero po wielu latach pojawiają się ubytki w polu widzenia. Są to jednak późne objawy, a jedynym sposobem, by szybko rozpoznać chorobę i wprowadzić skuteczne leczenie są regularne wizyty okulistyczne. 

Jakie są dostępne metody leczenia jaskry

Do leczenia jaskry podejść można na wiele sposobów. Najczęściej stosowanym rozwiązaniem u większości pacjentów są krople do oczu z lekami obniżającymi ciśnienie. Codzienne stosowanie takich preparatów pozwala w większości przypadków dobrze kontrolować ciśnienie i zahamować progresję choroby. Stosowane jest również leczenie laserowe lub operacyjne. Ze względu na swoją wysoką skuteczność, bezpieczeństwo i niską inwazyjność preferowane są zwykle metody laserowe i coraz więcej pacjentów właśnie od nich zaczyna leczenie. Należą do nich irydotomia laserem YAG-owym (anatomiczna predyspozycja do zamknięcia kąta przesączania) oraz selektywna laserowa trabekuloplastyka; SLT (jaskra pierwotna, neuropatia krótkowzroczna). Oba zabiegi mają na celu ułatwienie przepływu i odpływu cieczy wodnistej, a wraz z tym, obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego.  

Operacyjne usuwanie zaćmy

W przeciwieństwie do jaskry – zaćmy nie wyleczymy ani nawet nie spowolnimy żadnymi kroplami do oczu. Jedyne skuteczne leczenie tej choroby to zabieg chirurgiczny. Wiele lat badań i zdobyte doświadczenie lekarzy sprawiło, że operacja usunięcia zaćmy stała się wysoce bezpieczna i zapewnia bardzo dobre wyniki. Zabieg polega na usunięciu zmętniałej soczewki własnej pacjenta i zastąpieniu jej soczewką sztuczną. Nowoczesne soczewki wewnątrzgałkowe pozwalają dodatkowo na korekcję wady refrakcji obecnej przed zabiegiem, a zastosowanie soczewek wieloogniskowych oraz soczewek z przedłużoną ogniskową pozwala na zapewnienie ostrego widzenia zarówno do dali, z bliska, jak i w odległościach pośrednich. 

Czy zaćma i jaskra mogą występować jednocześnie?

U części pacjentów zdarza się, że jaskra i zaćma współwystępują. Nie ogranicza to jednak możliwości ich leczenia, pozostawiając lekarzowi taki arsenał leków oraz technik laserowych i operacyjnych, jakie miałby przy izolowanej chorobie. Często przeprowadzenie operacji zaćmy jest wręcz korzystne w kontekście leczenia jaskry. Dzięki mniejszemu rozmiarowi sztucznej soczewki wszczepianej do oka zwiększa się odpływ cieczy wodnistej, a jednocześnie obniża się ciśnienie wewnątrzgałkowe, będące jednym z czynników ryzyka progresji jaskry.

Mimo że jaskra i zaćma to choroby znane od dawna i dobrze zbadane, wciąż stanowią wyzwanie dla dzisiejszej medycyny. Pomimo ciągłego poszerzania się możliwości leczenia poprzez nowoczesne techniki laserowe, zaawansowane procedury chirurgiczne, innowacyjne soczewki, skuteczniejsze leki, precyzyjną diagnostykę, lepszą profilaktykę oraz rosnącą świadomość pacjentów, nadal w pełni nie udało się jeszcze nad nimi zapanować. Możemy liczyć, że w przyszłości sytuacja ta ulegnie zmianie, a postęp w medycynie pozwoli na całkowite zapobieganie występowaniu tych schorzeń. Jednak do momentu osiągnięcia tego celu najlepszą metodą dbania o zdrowie oczu pozostają regularne wizyty i badania narządu wzroku przeprowadzane przez doświadczonych specjalistów. 

Bibliografia: 

1. Boyd, K. (2023) What is glaucoma? symptoms, causes, diagnosis, treatment, American Academy of Ophthalmology. Available at: https://www.aao.org/eye-health/diseases/what-is-glaucoma (Accessed: 21 January 2024).  
2. Cataract (2023) EyeWiki. Available at: https://eyewiki.org/Cataract (Accessed: 21 January 2024).  
3. ‘Section 11. Lens and Cataract’ (2015) in Basic and clinical science course. San Francisco: American Academy of Ophthalmology.