Patogeneza adenowirusowego zapalenia rogówki*

Adenowirusowe zapalenie spojówek i rogówki (epidemic keratoconjunctivitis, EKC) zostało opisane po raz pierwszy w 1889 roku. Od tego czasu wiele dowiedziano się o tej chorobie. Jednak niektóre jej aspekty wciąż pozostają niewyjaśnione. Dr James Chodosh, MD, MPH, z Massachusetts Eye and Ear Hospital, prowadzi badania nad patogenezą adenowirusowych infekcji na powierzchni oka.

Adenowirusowe zapalenie spojówek i rogówki (EKC) jest jedyną oczną infekcją adenowirusową, która obejmuje rogówkę. Jest ona powodowana przez ludzki adenowirus typu D, a dokładnie przez serotypy 8, 37, 53, 54, 56 i 64. W ostatnich badaniach klinicznych wykazano, że 81% adenowirusowego zapalenia spojówek było powodowane przez wirusy typu D, 10% przez wirusy typu E4, a pozostała część przez wirusy typu B. To właśnie wirusy typu D są odpowiedzialne za cięższy przebieg zapalenia spojówek, w którym dochodzi do powstawania nacieków podnabłonkowych w obrębie rogówki.

Wg dr Chodosha kluczowe dla postępów w leczeniu ocznych infekcji adenowirusowych jest poznanie budowy adenowirusów oraz zrozumienie mechanizmów, za pomocą których wirusy doprowadzają do rozwoju infekcji na powierzchni oka.

Adenowirus zbudowany jest z proteinowego kapsydu, który jest dwudziestościanem, a każda z jego ścian utworzona jest przez 240 kapsomerów, które tworzą czynnik neutralizujący osocze. Z dwunastu wierzchołków kapsydu wystają białkowe włókna zawierające swoiste antygeny. Infekcję na powierzchni oka początkuje przyłączenie białkowych włókien kapsydu wirusa do receptorów komórek nabłonka powierzchni oka gospodarza. Wirus namnaża się w komórkach nabłonka spojówki i rogówki, a następnie niszczy je, uwalniając przy tym antygeny. Obecność antygenów wirusa stymuluje produkcję chemokin przez komórki gospodarza. Chemokiny
to specjalne białka chemotaktyczne, które powodują migrację leukocytów. Leukocyty produkują swoiste dla danego antygenu przeciwciała, mające na celu neutralizację tego antygenu. Kompleksy antygen-przeciwciało tworzą w obrębie rogówki nacieki, zlokalizowane zazwyczaj podnabłonkowo, które zmniejszają przezierność rogówki i – co za tym idzie – upośledzają widzenie.

Dr Chodosh w następujący sposób opisuje patogenezę adenowirusowego zapalenia rogówki:

• zainfekowanie przez wirusy nabłonka powierzchni oka
• interakcja miedzy kapsydem wirusów a receptorami komórek rogówki
• przekaźnictwo międzykomórkowe w obrębie komórek rogówki
• ekspresja chemokin
• wiązanie chemokin w obrębie błony podnabłonkowej rogówki
• migracja leukocytów z rąbka rogówki do chemokin pod nabłonkiem rogówki, tworzenie nacieków podnabłonkowych.

Pomimo postępów w poznaniu i rozumieniu mechanizmów powstania adenowirusowego zapalenia rogówki, oraz wiedzy o tym, dlaczego niektóre serotypy wirusa częściej doprowadzają do zapalenia rogówki niż inne, wciąż brak skutecznego, celowanego przeciwko adenowirusom leczenia. Obecnie terapia adenowirusowego zapalenia spojówek i rogówki opiera się na objawowym leczeniu infekcji, zmniejszaniu stanu zapalnego i łagodzeniu dolegliwości. Badania kliniczne prowadzone przez dr Chodosha i współpracowników wydają się obiecujące. Pracują oni nad tym, żeby po stwierdzeniu jaki jest genom wirusa, który powoduje stan zapalny na powierzchni oka, móc przewidzieć jakie tkanki obejmie to zapalenie i jak mocno będzie ono nasilone. Wg dr Chodosha stąd już tylko krok do powstania celowanego leczenia przeciw konkretnemu serotypowi wirusa.

* na podstawie artykułu: “Adenovirus keratitis viral pathogenesis: a persistent enigma”, Nancy Groves, reviewed by James Chodosh, MD, MPH; Ophthalmology Times; June 27,2019.

Photo by Joel Staveley on Unsplash