Leki przeciwmalaryczne w leczeniu COVID19 i ich wpływ na siatkówkę oka

W leczeniu choroby wywoływanej przez koronawirusa SARSCoV2 stosuje się znane od dawna leki przeciwmalaryczne: hydroksychlorochinę oraz chlorochinę. Związki te to pochodne chinoliny, wykazują one działanie pierwotniakobójcze oraz przeciwzapalne. Dzięki temu są stosowane w profilaktyce i leczeniu malarii- pasożytniczej choroby zakaźnej wywoływanej przez pierwotniaki z rodzaju Plasmodium. Dzięki właściwościom przeciwzapalnym stosowane są także w leczeniu chorób autoimmunologicznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów czy toczeń rumieniowaty układowy. Wykazano, że leki te posiadają również nieswoiste działanie przeciwwirusowe, na przykład przeciw flawiwirusom, retrowirusom i koronawirusom. Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA- Food and Drug Administration) zatwierdziła stosowanie chlorochiny oraz hydroksychlorochiny w leczeniu wspomagającym choroby wywoływanej przez koronawirusa SARSCoV2 – COVID19.

Hydroksychlorochina i chlorochina wykazują działanie modelujące układ immunologiczny człowieka. Może to odpowiadać za ich pozytywny efekt w leczeniu COVID19. Mechanizm działania leków prawdopodobnie polega na kontrolowaniu nadprodukcji przez układ immunologiczny cytokin – białek wyzwalających reakcję zapalną. Ograniczenie tej “burzy cytokin”, czyli nadmiernej reakcji układu odpornościowego, która występuje w późnej fazie krytycznie chorych pacjentów zakażonych SARSCoV2, odgrywa ważna rolę wspomagającą leczenie choroby. U niektórych pacjentów z ciężkim przebiegiem COVID19 dochodzi do niewydolności organów i w następstwie do śmierci, spowodowanej nadmierną odpowiedzią immunologiczną organizmu i atakowaniem własnych organów, nawet po ograniczeniu wiremii. Hydroksychlorochina zmniejsza odpowiedź układu immunologicznego, dlatego wykazuje taki dobry efekt w leczeniu chorób autoimmunologicznych. Nie ma jednak obecnie dostępnych wyników badań, zgodnych z wymogami medycyny opartej na faktach (evidence basen Medicine – EBM), które jednoznacznie potwierdzałyby mechanizm działania leków przeciwmalarycznych w leczeniu COVID19 oraz ich skuteczności w leczeniu tej choroby. Wiele badań klinicznych z udziałem osób chorych na COVID19 jest obecnie prowadzonych przez naukowców.

Chlorochina (np Arechin) i hydroksychlorochina (np. Plaquenil) są już od dekad stosowane w leczeniu malarii i chorób autoimmunologicznych, dlatego są dobrze przebadane, znany jest ich profil bezpieczeństwa. Leki te uważane są za bezpieczne, jednak czasami ich stosowanie może wiązać się z wystąpieniem działań niepożądanych, takich jak bóle brzucha, nudności, wymioty, bóle głowy, czasami świąd skóry. U niektórych osób, przy przewlekłym stosowaniu wysokich dawek tych leków, może dojść do uszkodzenia siatkówki. Natomiast u osób z arytmią serca, niewydolnością nerek, niewydolnością wątroby chlorochina i hydroksychlorochina mogą powodować wystąpienie istotnych powikłań. Dlatego nie należy przyjmować tych leków bez wskazań lekarskich.

Uszkodzenie siatkówki po chlorochinie i hydroksychlorochinie, przyjmowanych z powodu chorób autoimmunologicznych, występuje u około 1% pacjentów po 5 latach leczenia i u około 2% po 10 latach. Dochodzi do uszkodzenia centralnego obszaru siatkówki – plamki żółtej, do depigmentacji siatkówki w plamce, a następnie zaniku komórek nabłonka barwnikowego siatkówki centralnej, co daje charakterystyczny objaw “bawolego oka”. Zmiany te, jeśli zostaną rozpoznane w zbyt późnym stadium, po uszkodzeniu komórek nabłonka barwnikowego siatkówki, są nieodwracalne. Retinopatia ta objawia się mroczkiem w centrum pola widzenia, problemami z czytaniem, widzeniem zamazanego/zniekształconego obrazu, zaburzeniami w widzeniu barw. Podwyższone ryzyko powstania uszkodzenia siatkówki spowodowane przyjmowaniem chlorochiny lub hydroksychlorochiny wiąże się z długim czasem ich przyjmowania, z wysokimi dawkami tych leków, z jednoczesnym przyjmowaniem tamoksyfenu oraz ze współistniejącymi chorobami nerek i innymi chorobami plamki żółtej.

Chlorochina I hydroksychlorochina wydają się mieć korzystny wpływ na przebieg ciężkich postaci choroby COVID19, jednak nie należy nigdy stosować ich bez wskazań i nadzoru lekarza.

* Opracowano na podstawie “Treating coronavirus with Plaquenil and Aralen”, R. Mukamal, American Academy of Ophthalmology, Apr. 03, 2020.