Krótkowzroczność wśród dzieci - jak jej zapobiegać?

Coraz więcej dzieci staje się krótkowzrocznych na całym świecie. W 2000 roku 1,4 miliarda osób było krótkowzrocznych i szacuje się, że w 2050 roku liczba ta wzrośnie co najmniej do 4,8 miliarda osób, co będzie stanowić połowę populacji. Konsekwencją krótkowzroczności jest nie tylko konieczność stosowania korekcji, ale przede wszystkim zwiększone ryzyko niektórych chorób oczu.

Krótkowzroczność – co to za wada?

Krótkowzroczność to wada wzroku (niemiarowość) objawiająca się niewyraźnym widzeniem z daleka. Jej przyczyną jest wydłużanie się gałki ocznej. Zwykle zaczyna się w wieku szkolnym i postępuje cały okres dorastania, a czasem nawet w dorosłości. Czynniki ryzyka krótkowzroczności to występowanie tej wady wzroku u jednego lub obojga rodziców, ograniczona ekspozycja na światło dzienne, nieuprawianie sportów, spędzanie czasu w pomieszczeniach, niewystarczający czas snu, częste czytanie i korzystanie z urządzeń cyfrowych bez przerw oraz czytanie na odległość bliższą niż 25 cm.

Dlaczego krótkowzroczność postępuje?

Postęp krótkowzroczności wynika z ciągłego wydłużania się gałki ocznej. Istnieje kilka teorii wyjaśniających ten proces, jednak najczęściej przywołuje się dwie: teorię mechaniczną oraz rozogniskowania peryferyjnego. Obie teorie są związane z akomodacją. Akomodacja to zdolność oczu do widzenia z bliskiej odległości. Polega na napięciu mięśnia rzęskowego w oku, co prowadzi do zmiany kształtu soczewki i wyostrzenia obrazu.

Teoria mechaniczna tłumaczy, że przyrost długości osiowej gałki ocznej następuje w efekcie napięcia mechanicznego występującego podczas patrzenia na bliską odległość. Akomodacja, czyli napięcie mięśnia rzęskowego oraz soczewki ocznej działa siłami na całą gałkę oczną, co stymuluje ją do wzrostu.

Teoria rozogniskowania peryferyjnego wyjaśnia, że wydłużanie się gałki ocznej następuje w wyniku nieostrego obrazu peryferyjnego. Badania pokazują, że osoby krótkowzroczne wykazują nieprawidłową, niedostateczną akomodację. Wynikiem tej nieprawidłowości jest brak ostrego obrazu na siatkówce peryferyjnej. Gdy dziecko dużo czyta, nieostrość peryferyjna stymuluje gałkę oczną do wzrostu i skutkuje powiększaniem się wady wzroku.

Czy krótkowzroczności można zapobiegać?

Tak! Profilaktyka krótkowzroczności jest podobna do profilaktyki innych chorób populacyjnych. Wymaga wprowadzenia zdrowego stylu życia całej rodziny. Konieczna jest aktywność na świeżym powietrzu, najlepiej w ciągu dnia (w naturalnym świetle), minimum 90 minut dziennie. Warto zachęcać dziecko do uprawiania sportu. Konieczna jest też zdrowa dieta oraz dbałość o odpowiednio długi i regularny sen.

Konieczna jest też kontrola stosowania przez dzieci urządzeń cyfrowych. Dzieci do 2 roku życia nie powinny dostawać ich do ręki, dzieci między 2- 5 rokiem życia powinny korzystać z ekranów cyfrowych maksymalnie godzinę dziennie, a starsze dzieci – 2 godziny dziennie. Warto zwracać uwagę na odległość, z jakiej dziecko korzysta z ekranu.

Należy zadbać o ergonomię pracy wzrokowej. Dziecko powinno odrabiać lekcje przy biurku, siedząc na odpowiednim krześle, by zachować prostą postawę podczas pisania. Warto też zadbać o odpowiednie oświetlenie. Konieczne są przerwy w pracy z bliska, zgodnie z zasadą 20/20/20: co 20 minut należy spojrzeć na minimum 20 sekund na odległość minimum 20 stóp, czyli 6 metrów. Niezbędne są też regularne badania wzroku dziecka. Dzieci w wieku szkolnym, niezależnie czy stosują okulary czy nie, powinny mieć badany wzrok co 6 miesięcy. Należy również pamiętać, by odwiedzać z dzieckiem zarówno okulistę, jak i optometrystę. Wizyty te najlepiej połączyć, by uzyskać pełną diagnozę.

Jak korygować krótkowzroczność?

Krótkowzroczność u dzieci wymaga złożonego postępowania. Działania muszą być nakierowane na zapewnienie dziecku wyraźnego widzenia i jednocześnie na spowolnienie przyrostu tej wady wzroku w czasie.

Wyraźne widzenie zapewnią okulary lub soczewki kontaktowe rozpraszające (o mocach ujemnych, minusowe).

• Istnieją różne rodzaje okularów: jednoogniskowe, dwuogniskowe, relaksacyjne, progresywne oraz dedykowane do kontroli krótkowzroczności.
• Soczewki kontaktowe miękkie również mogą być stosowane jako podstawowa korekcja krótkowzroczności. Można je podzielić ze względu na system wymiany na jednodniowe, 2-tygodniowe, miesięczne, 3-miesięczne, roczne. Poza tym podziałem występują różne konstrukcje soczewek: jednoogniskowe i wieloogniskowe. Soczewki kontaktowe miękkie mogą być sferyczne (korekcja krótkowzroczności) oraz toryczne (korekcja krótkowzroczności i astygmatyzmu).
• Soczewki ortokorekcyjne (orto-K) są to specjalistyczne soczewki sztywne, rogówkowe, które stosowane są podczas snu. Soczewki te dzięki swojej unikatowej konstrukcji modelują rogówkę podczas snu. Po obudzeniu dziecko ściąga soczewki i widzi wyraźnie bez żadnej korekcji. Zmiana ta jest odwracalna, dlatego soczewki należy stosować co noc. Soczewki ortokorekcyjne są bardzo dobrym rozwiązaniem dla dzieci uprawiających sporty (w szczególności sporty wodne). Dobór tych soczewek jest możliwy u wykwalifikowanego specjalisty (optometrysty lub okulisty).

Co zrobić, by spowolnić postęp wady wzroku?

Wymienione różne rodzaje korekcji krótkowzroczności są stosowane nie tylko do uzyskania wyraźnego widzenia, ale również mają potwierdzone działanie w hamowaniu progresji krótkowzroczności. Część z nich zmniejsza rozogniskowanie peryferyjne, inne rozluźniają napięcie akomodacyjne, a niektóre z nich działają na oba sposoby. Inną metodą spowalniania przyrostu wady wzroku jest podawanie na noc kropli rozcieńczonej atropiny. W związku z podaniem leku przed snem, widzenie podczas dnia nie jest zaburzone.

Metodą uzupełniającą do wszystkich powyższych jest terapia widzenia. Trening wzrokowy usprawniający akomodację, widzenie obuoczne oraz poprawiający widzenie peryferyjne działa bardzo korzystnie na stabilizację wady wzroku oraz wzmacnia działanie zaawansowanych konstrukcji soczewek.

Dobór odpowiedniej metody hamowania progresji krótkowzroczności leży po stronie specjalistów (okulisty i optometrysty). Oni dobierają odpowiednią metodę na podstawie parametrów widzenia dziecka, jego wieku, trybu życia i zainteresowań. Nie bez znaczenia jest też sam stosunek dziecka i rodzica do danej metody.

Rodzice muszą również pamiętać o regularnych badaniach wzroku u optometrysty i okulisty. Metody opisane powyżej spowalniają postęp krótkowzroczności, często nie są w stanie zupełnie zatrzymać przyrostu wady. Dlatego też niezależnie jaka metoda korekcji jest u dziecka stosowana, zawsze musi mieć odpowiednią moc, by zapewnić wyraźne widzenie z daleka. W przypadku stwierdzenia postępu krótkowzroczności rodzic musi niezwłocznie wymienić okulary lub soczewki na właściwe. Badania pokazują, że za słabe okulary mogą prowadzić do szybszego przyrostu krótkowzroczności. Warto też rozmawiać ze swoim dzieckiem i pytać, czy widzi dobrze. Gdy dziecko zgłosi pogorszenie widzenia należy zapisać się na badanie wcześniej niż zgodnie z ustalonym harmonogramem. Nie należy również zapominać o profilaktyce i zdrowym trybie życia, które zostały opisane powyżej.