Fakty i Mity na temat operacji zaćmy 

Autor: Patryk Cierpiał

Zaćma to postępujące mętnienie i twardnienie soczewki oka, które jest najczęstszą przyczyną całkowitej utraty wzroku na świecie, a operacja jej usunięcia jest najczęściej wykonywanym zabiegiem w całej okulistyce. Pomimo takiej powszechności, wokół zaćmy krąży wiele mijających się z prawdą informacji, które nierzadko są ze sobą sprzeczne. Sprawia to duży problem dla pacjenta próbującego poszerzyć swoją wiedzę na temat tej choroby. Poniższy artykuł ma na celu rzucenie światła na zagadnienie zaćmy i rozwianie wielu krążących wokół niej mitów. 

MIT: Zaćma dotyka tylko osób starszych

FAKT: Zaćma starcza jest zdecydowanie najczęstszą odmianą tej choroby, ale nie jest jedyną. Na zaćmę zachorować może każdy – od nowonarodzonych dzieci, poprzez nastolatki, osoby dorosłe, po najczęściej kojarzone z chorobą, osoby w wieku podeszłym. Przyczyny jej powstawania są równie zróżnicowane. Najczęściej zaćma jest wynikiem starzenia się organizmu, ale mogą ją również powodować urazy oka, wady wrodzone, promieniowanie czy wiele innych chorób. Zmętnienie soczewki może również nastąpić w wyniku chorób i czynników pozornie niezwiązanych ze wzrokiem, takich jak cukrzyca czy palenie tytoniu.  

MIT: Z wykonaniem zabiegu powinno się zaczekać, aż zaćma dojrzeje

FAKT: Wczesna operacja zaćmy daje szanse na najlepsze wyniki wzrokowe, szybką rekonwalescencję, łatwość przeprowadzenia zabiegu i najmniejsze ryzyko powikłań. Fałszywe przekonanie, że zaćma musi dojrzeć przed operacją, wywodzi się z historycznych metod chirurgicznych, w których soczewka była usuwana w całości, w jednym kawałku. Żeby taki zabieg był możliwy, zaćma musiała „dojrzeć”, czyli stwardnieć. To pozwalało na łatwiejszą ekstrakcję soczewki, bez pozostawienia jej kawałków. Obecnie operacja przebiega zupełnie inaczej. Szeroko stosuje się metodę fakoemulsyfikacji, która polega na rozdrobnieniu nieprzeziernej soczewki pacjenta za pomocą fal dźwiękowych o niskiej częstotliwości (ultradźwięków) i jej aspiracji przez małe nacięcie. Taka metoda jest zdecydowanie mniej inwazyjna i bezpieczniejsza. Usunięcie zaćmy we wczesnym stadium jej rozwoju dodatkowo zwiększa bezpieczeństwo zabiegu, ponieważ wraz z upływem czasu soczewka twardnieje, a jej rozdrobnienie staje się trudniejsze i wymaga użycia większej ilości energii. Dokładny moment przeprowadzenia zabiegu jest jednak sprawą indywidualną, o której pacjent decyduje razem z lekarzem, ale zdecydowanie nie należy go opóźniać. 

MIT: Operacja zaćmy nie jest jedyną skuteczną metodą jej usunięcia

FAKT: Chirurgiczne usunięcie zaćmy pozostaje jedyną skuteczną metodą leczenia. Pomimo wielu lat starań, nie udało się znaleźć metody nieinwazyjnego leczenia, czy też sposobu na zapobieganie zaćmie. W wielu źródłach można jednak znaleźć informacje na temat kropli „rozpuszczających” zaćmę. Skuteczność takiego leczenia nie została potwierdzona w badaniach i nie jest w stanie wyleczyć choroby. Podobnie jest z innymi preparatami i technikami mającymi rzekomo zapobiegać zaćmie. Aktualnie jedyną metodą prewencji jest minimalizacja czynników ryzyka, a w przypadku rozwinięcia zaćmy, leczenie operacyjne.  

MIT: Po co płacić za operację zaćmy, skoro taki sam efekt uzyskam, robiąc zabieg na NFZ

FAKT: Choć można wykonać zabieg usunięcia zaćmy na NFZ, niekoniecznie da się go zrobić z tym samym efektem, jaki zapewniają zabiegi prywatne. Różnica tkwi przede wszystkim w rodzajach dostępnych soczewek wewnątrzgałkowych wszczepianych podczas zabiegu w miejsce usuniętej naturalnej soczewki pacjenta. W przypadku zabiegów finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia wszczepia się głównie soczewki sferyczne. Oznacza to, że w ramach zabiegu da się skorygować nadwzroczność i krótkowzroczność, tak zwane „plusy” i „minusy”. Pacjenci z bardziej skomplikowaną wadą wzroku, jak astygmatyzm, nie zawsze kwalifikują się do wszczepienia soczewki torycznej, korygującej w pełni wadę wzroku. W takim wypadku mogą być zmuszeni do kontynuacji korzystania z korekcji okularowej po zabiegu. Zabiegi wykonywane prywatnie mają przewagę ze względu na duży wybór soczewek, korygujących szeroki zakres wad refrakcji. 

Z operacją zaćmy wiąże się również pozbawienie oka funkcji akomodacji, czyli ostrego widzenia na różne odległości. W praktyce oznacza to konieczność korzystania z okularów, aby zapewnić prawidłową ostrość wzroku w różnych czynnościach życia codziennego, takich jak czytanie, jazda samochodem, czy oglądanie telewizji. Zabiegi w prywatnych klinikach zapewniają większe możliwości, ponieważ stosuje się w nich soczewki wieloogniskowe. W przeciwieństwie do jednoogniskowych soczewek refundowanych przez NFZ, soczewki wieloogniskowe zapewniają możliwość ostrego widzenia do dali, bliży, jak i na odległości pośrednie, eliminując całkowicie potrzebę korekcji okularowej. 

MIT: Terminy wykonania zabiegu usunięcia zaćmy są bardzo odległe – nawet w przypadku zabiegów robionych prywatnie

FAKT: Choć czas oczekiwania na zabieg usunięcia zaćmy w ramach NFZ uległ znacznemu skróceniu przez ostatnie lata, nadal jest to najczęściej okres przynajmniej kilku miesięcy. Czas oczekiwania na leczenie w prywatnej klinice jest zdecydowanie krótszy, ograniczony głównie przez czas potrzebny na zamówienie modelu sztucznej soczewki dobranej do pacjenta. W przypadku, kiedy klinika dysponuje w magazynie wybranymi soczewkami, a pacjent szybko wykona badania, czas oczekiwania może wynieść zaledwie tydzień. W większości jednak na termin zabiegu oczekuje się 2-3 tygodnie, jednak nie więcej niż miesiąc. 

MIT: Zabieg usunięcia zaćmy nie jest bezpieczny, a do tego jest bardzo bolesny

FAKT: Operacja usunięcia zaćmy jest jednym z najczęściej wykonywanych, najbardziej udoskonalonych i bezpiecznych zabiegów w okulistyce. Powikłania po zabiegu są dobrze poznane, tak samo, jak sposoby ich leczenia. Natomiast sama kwalifikacja do wykonania zabiegu ma na celu zidentyfikowanie pacjentów narażonych na zwiększone ryzyko komplikacji i zminimalizowanie szans ich wystąpienia. Podobnie, wypracowano skuteczne metody znieczulenia do zabiegu, z możliwością dopasowania ich do konkretnego pacjenta oraz zapewnienia komfortowego przebiegu operacji, całkowicie bez bólu. 

MIT: Zaleca się usunąć zaćmę z obojga oczu podczas jednego zabiegu

FAKT: Decyzja o operacji obojga oczu podczas jednego zabiegu lub pojedynczo podczas dwóch zabiegów jest wspólną decyzją lekarza i pacjenta. Obydwie opcje są możliwe, a wybór zależy od preferencji, jak i konkretnej sytuacji klinicznej. Przeprowadzenie zabiegu obuocznego może być wygodniejsze, ze względu na szybszą rekonwalescencję i mniejszą liczbę wizyt kontrolnych, ale nie zawsze jest wskazane z powodów medycznych. 

MIT: Po operacji zaćmy można od razu wrócić do wykonywania codziennych obowiązków

FAKT: Po zabiegu, szczególnie we wczesnym okresie pooperacyjnym, zaleca się ograniczenie aktywności ruchowej w celu zmniejszenia występowania powikłań. Nadmierny ruch wpływa szczególnie na ryzyko przemieszczenia wszczepionej soczewki wewnątrzgałkowej, mogącego prowadzić do nieprawidłowego widzenia po zabiegu. Powrót do pełnej aktywności może zająć kilka tygodni, ale jest to kwestia indywidualna, która powinna być uzgodniona z lekarzem okulistą. 

MIT: Nie można usunąć zaćmy przy stwierdzonej jaskrze

FAKT: Operacja zaćmy w oku ze stwierdzoną jaskrą wymaga szczególnej uwagi, ale nie jest to bezwzględne przeciwwskazanie. Pacjent wymaga natomiast wcześniejszego przygotowania do zabiegu i odpowiedniej kontroli ciśnienia wewnątrzgałkowego. Co więcej, operacja usunięcia zaćmy może mieć pozytywny wpływ na przebieg jaskry. Dzieje się to za sprawą zwiększenia ilości miejsca w komorze przedniej, związanego z usunięciem naturalnej soczewki i wszczepieniem w jej miejsce soczewki sztucznej o mniejszym rozmiarze. Efektem takiego zabiegu jest ułatwienie przepływu cieczy wodnistej, której nadmiar może powodować wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego – głównego czynnika wywołującego jaskrę.  

Choć jest to zaledwie część informacji, mamy nadzieję, że powyższy artykuł przybliżył Państwu tematykę zaćmy i pozwoli dokładniej poznać tę chorobę. Jednak, aby w pełni zrozumieć jej przebieg i leczenie, zachęcamy do konsultacji okulistycznej, podczas której lekarz omówi wszystko to, na co zabrakło miejsca w tym artykule oraz odpowiednio pokieruje leczeniem. 

Bibliografia:

Tsai, L. (2021) 2021-2022 Basic and Clinical Science Course, Sekcja 11: Soczewka i Zaćma